بیان آنکه نماز و روزه گواهی هاست بر نورِ اندرونی | شرح و تفسیر

این زکات و هَدیه و ترکِ حسد / هم گواهی دادنست از سِرِّ خَود

این زکات و قربانی دادن و اجتناب از حسادت نیز بر اعتقادِ درونی انسان گواهی می دهد .

خوان و مهمانی ، پیِ اظهارِ راست / کای مِهان ما با شما گشتیم راست

برای مثال وقتی که کسی سفره می گسترد و ضیافتی ترتیب می دهد . این مطلب را می رساند که ای مهمانان بزرگوار ، ما (میزبان) با شما صفا و یکرنگی داریم . [ مِهان = بزرگتران ، بزرگان ]

هدیه ها و ارمغان و پیشکِش / شد گواهِ آن که هستم با تو خَوش

همینطور تقدیم کردن هدیه و ارمغان و پیشکش ، نشان دهندۀ اینست که من ( تقدیم کننده ) با تو روابط حسنه دارم و قلباََ از تو خرسندم .

هر کسی کوشد به مالی یا فسون / چیست ؟ دارم گوهری در اندرون

در این دنیا هر کس با بذلِ مال از رویِ خلوصِ قلبی و یا از رویِ ریا می خواهد چه چیزی را نشان دهد ؟ او می خواهد بدین وسیله بگوید که گوهری در درونم وجود دارد . [ این گوهر چیست ؟ به بیت بعد توجّه کن . ]

گوهری دارم ز تقوی یا سَخا / این زکات و روزه در هر دو گوا

گوهری از پرهیزگاری و یا بخشندگی در درونِ خود دارم . همینطور زکات و روزۀ مقرّرنشان می دهد که در درونِ شخصِ زکات دهنده و روزه گیر گوهرِ ایمان وجود دارد . [ البته ممکن است شخصی این دو عبادت را از رویِ ریا و تظاهر انجام دهد . به هر حال فرقی نمی کند . زیرا او با انجامِ اینگونه عبادات می خواهد نشان دهد که در درونش گوهرِ ایمان جای گرفته است . ]

روزه گوید کرد تقوی از حلال / در حرامش دان که نَبوَد اتّصال

روزه با زبان حال گوید : این شخصِ روزه دار حتّی از خوردن و نوشیدنِ رِزقِ حلال هم پرهیز کرد . قطعاََ بدان که او هیچ پیوندی با رِزقِ حرام ندارد . یعنی دست به حرام نمی آلاید .

و آن زکاتش گفت کو از مالِ خویش / می دهد پس چون بدزدد ز اهلِ کیش ؟

و زکات نیز با زبانِ حال گوید : زکات دهنده حتّی از مالِ خویش نیز به این و آن می دهد . پس چگونه ممکن است از مالِ هم کیشانِ خود بدزدد ؟

گر به طرّاری کند پس دو گواه / جَرح شد در مَحکمۀ عدلِ اِله

ولی اگر شخصی این عبادات را از رویِ ریا و ظاهرسازی انجام دهد . دو شاهدِ او یعنی قول و فعلش در دادگاهِ عدلِ الهی مردود و مخدوش شود . [ طَرّاری = دزدی ، سرقت ، در اینجا به معنی حیله گری و تظاهر است / جَرح = زخم زدن ، رد کردن شهادت ، جَرحِ شهود ]

هست صیّاد گر کند دانه نثار / نه ز رحم و جُود ، بل بهرِ شکار

برای مثال ، آن عابدِ ریاکار مانندِ صیّاد دانه ها را در دام می ریزد تا پرنده ای شکار کند و قهراََ دانه ریختنِ او از رویِ دلسوزی و بخشندگی برای پرندگان نیست . [ «هست» به بیت قبلی بازمی گردد یعنی مَثَلِ آن عابدِ ریاکار مَثَلِ صیّادی است که … ]

هست گربۀ روزه دار اندر صیام / خفته کرده خویش بهرِ صیدِ خام

آن ریاکاری که در ماهِ رمضان روزه می گیرد مانندِ گربه ای است که خود را به خواب می زند تا خامان را صید کند . [ در این بیت نیز «هست» به آن عابدِ ریاکار راجع می شود . همانطور که در بیتِ پیشین انفاق و بخشش او را به صیّاد دانه ریز تشبیه کرده در اینجا نیز روزه داری او را به گربه ای تشبیه می کند که رندانه خود را به خواب می زند و میلی به شکار نشان نمی دهد در حالی که این کارِ او نوعی تَرفَند است . ]

کرده بَد ظَن زین کژی صد قوم را / کرده بَدنام اهلِ جُود و صَوم را

با این عملِ ریاکارانۀ خود اقوامِ بسیاری را نسبت به اهلِ عبادت بدبین می کند و بخشندگان و روزه داران را بدنام می سازد . [ صَوم = روزه ]

فضلِ حق ، با این که او کژ می تَنَد / عاقبت زین جمله پاکش می کند

با اینکه شخصِ ریاکار چنین کج رفتاری و انحرافی دارد . امّا سرانجام فضل و رحمتِ واسعۀ الهی او را از این کژی ها پاک می کند . [ گاه ممکن است شخصی از رویِ تظاهر به طاعتی و عبادتی روی کند . لیکن بر اثرِ ظهورِ عواملی منفعل شود و طاعتِ ریاکارانه اش را به اخلاص تبدیل کند . ]

سَبق بُرده رحمتش ، و آن غَدر را / داده نوری که نباشد بَدر را

رحمتِ الهی بر غضبش پیشی دارد . به همین سبب مکر و ریای آن شخص را چنان نوری از ایمان می دهد که حتّی ماهِ شبِ چهاردهم هم آنگونه تابان و ونوّر نباشد . [ سَبق بُردن = پیشی گرفتن / غَدر = حیله و فریب ]

کوششش را شُسته حق زین اِختلاط / غُسل داده رحمت او را زین خُباط

خداوند سعی و تلاشِ ریاکارانۀ او را از آلودگی ریا پاک می کند و رحمتش او را از این کژی و پریشانی می شُوید . [ خُباط = حالتی شبیه به دیوانگی ، پریشانی مغز ]

تا که غفّاریِّ او ظاهر شود  / مِغفَری ، کلّی ش را غافِر شود

تا آنکه مقامِ غفاریّتِ الهی آشکار شود و کُلاهِ غُفرانِ الهی ، عیبِ درونی او را بپوشاند . [ مِغفَر = کُلاهخود / کلّی = کچلی / غفّار = از اسماء الله است و لفظاََ به معنی پوشاننده . غَفر به معنی پوشاندن است و غُفران به معنی پوشاندن گناه است . از اینرو غَفّار در فارسی به معنی آمرزنده و آمرزگار است .

آب ، بهرِ این ببارید از سِماک / تا پلیدان را کُند از خُبث پاک

آبِ باران برای این از اوج آسمان می بارد تا پلیدان را از پلیدی پاک کند . [ در قسمتی از آیه 48 سورۀ فرقان آمده است « … و از آسمان آبی پاک و پاک کننده فرو فرستادیم » ]

شرح و تفسیر بخش قبل                    شرح و تفسیر بخش بعد