قصه عشق صوفی بر سفر ه تهی از طعام | شرح و تفسیر

صوفیی بر میخ ، روزی سفره دید / چرخ می زد ، جامه ها را می درید

روزی یک نفر صوفی دید که سفره ای از میخی آویخته است . از دیدن آن سفره به وَجد آمد و شروع کرد به رقصیدن و جامه دریدن .

بانگ می زد ، نَک نوایِ بی نوا / قحط ها و دردها را نَک دوا

فریاد می زد که : اینک این سفره ، نوای بینوایان و چارۀ قطعی همۀ قحطی ها و پریشانی هاست .

چونکه درد و شورِ او بسیار شد / هر که صوفی بود ، با او یار شد

همینکه شور و شوقِ آن صوف به نهایتِ درجه رسید . هر کس که خویِ صوفیانه داشت با او همراه شد . [ یکی از شروطِ طریقت همین است . یعنی هر گاه یکی از صوفیانبه وجد آید یارانش باید با او عمراهی کنند و تواجد نمایند ( شرح کبیر انقروی ، جزو دوم ، دفتر سوم ، ص 1171 ) ]

کِخ کِخی و های و هویی می زدند / تای چندی مست و بیخود می شدند

آن صوفیان شروع کردند به خندیدن و های و هوی نمودن و مکرراََ بیخویش و مستغرق می شدند . یعنی گاه به حالتِ محو می رفتند و گاه به صحو می آمدند . [ کِخ کِخ = صدای خنده ]

بوالفضولی گفت صوفی را که چیست ؟ / سفره یی آویخته ، وز نان تهی ست

یک نفر یاوه گو به آن صوفی که در حالِ وجد بود گفت : مگر یک سفرۀ خالی آویخته چه خاصیتی دارد که موجبِ این همه شور و حال شده است ؟

گفت : رَو رَو ، نقش بی معنی ستی / تو بجو هستی ، که عاشق نیستی

مولانا از اینجا به بعد از زبان آن صوفی در بارۀ ذوق و وَجدِ عارفان سخن می گوید .

معنی بیت : آن صوفی به آن یاوه گو جواب داد : برو ، برو که تو نقشِ فاقدِ معنایی . تو باید به دنبالِ هستی حقیقی باشی . تو عاشق نیستی .

عشقِ نان ، بی نان ، غذای عاشق است / بندِ هستی نیست هر کو صادق است

صوفی اگر نان هم در کار نباشد ، باز عاشق است . زیرا غذای صوفی ، عشق است . هر کس که در طریقِ عشق ، صادق باشد اسیر هستی موهوم و مادّی خود نمی شود .

عاشقان را کار نَبوَد با وجود / عاشقان را هست بی سرمایه سود

زیرا عاشقانِ صادق با وجودِ موهوم و هستی مادّی و مجازی کاری ندارند . یعنی مقیّد به جنبه های کاذبِ حیات نیستند . عاشقان صادق بدون داشتند سرمایه های دنیوی سود می برند .

بال ، نی و گِردِ عالم می پَرند / دست نی و گُو ز میدان می بَرند

صوفیانِ عاشق ، بی آنکه پَر و بالی داشته باشند در اطرافِ جهان به پرواز درمی آیند و بی آنکه دستی داشته باشند . گوی سبقت در طریقِ عشقِ حق از دیگران می ربایند . [ عاشقِ صادق مانندِ دیگران ، وابسته و اسیر علل و اسبابِ مادّی نیست . ]

آن فقیری کو ز معنی بوی یافت / دست بُبریده همی زنبیل بافت

آن درویشی که از عشق حق ، بویی برده بود با دستِ بریده زنبیل می بافت . [ اشاره است به حکایت شیخ اقطع زنبیل باف که در ابیات 1614 تا 1720 دفتر سوم آمده است . ]

عاشقان اندر عدم خیمه زدند / چون عدم ، یک رنگ و نَفسِ واحدند

عاشقان صادق ، در عدم چادر زده اند . یعنی در عالمِ الهی مقیم شده اند و مانند عدم ، یک رنگ و واحد شده اند . [ عدم ، در این بیت به معنی عدمِ مطلق و مقابلِ وجود نیست . بلکه برعکس ، عدم در اینجا کنایه از وجودِ مطلق است و منظور از آن ، عالمِ وحدتِ الهی است .

منظور بیت : عشاق حقیقی در عالمِ الهی به سر می برند و چون عالمِ الهی عالم وحدت است . لذا صوفیانِ خالص نیز رنگِ وحدت گرفته و همچون تنی واحد شده اند . ( عدم = شرح بیت 3201 دفتر اوّل ]

شیر خواره کی شناسد ذوقِ لوت ؟ / مر پَری را بوی باشد لوت و پوت

طفلِ شیرخوار چه می داند غذا چه طعمی دارد ؟ غذای پریان ، فقط بوست . [ منظور مصراع دوم اینست که موجوداتِ مجرد ، به طعامِ مادّی نیاز ندارند . بلکه طعامِ آنان نیز مجرد و معنوی است . «بو» در اینجا کنایه از غذاهای معنوی است . [ لُوت و پُوت = انواع خوردنی ها ]

آدمی کی بو بَرَد از بویِ او ؟ / چونکه خویِ اوست ضدِ خویِ او

انسانِ خاکی و مقیّد به مقتضیّات و مناسباتِ مادّی کی می تواند از عالمِ مجردات بو ببرد . یعنی از آن جهان واقف شود ؟ مسلماََ نمی تواند از آن جهان آگاه شود . زیا خوی و خصلتِ انسانِ اسیر در مادیّات با خوی و خصلتِ موجوداتِ مجرد و قدسی ناسازگاری دارد . [ زیرا شناخت حقیقت تنها از طریقِ الفاظ صورت نمی گیرد بلکه آدمی باید روحِ خود را صفا و تعالی ببخشد . ]

یابد از بو آن ، پریِ بوی کش / تو نیابی آن ، ز صد من لوتِ خَوش

آن ذوق و کشفی که موجوداتِ مجرد از معقولات و معنویات حاصل می کنند . تو انسانِ مادّی از صد من طعامِ گوارا به دست نخواهی آورد . [ همینطور عشاقِ صادق از مکاشفاتی که از عالمِ الهی به دست می آورند . انسانِ اسیر در قید و بندِ دنیا نمی تواند از طریقِ تمهیداتِ مادّی بدان دست یازد . ]

پیشِ قبطی خون بُوَد آن آبِ نیل / آب باشد پیشِ سبطیِ جمیل

برای مثال ، آبِ صاف و زلالِ رودِ نیل برای فرعونیان ، خون می شود . امّا برای انان که پیروِ حضرتِ موسی (ع) بودند ، آبی خوشگوار . [ خون شدن آبِ نیل برای فرعونیان ، یکی از عذاب های الهی بود . غالبِ تفاسیر قرآن کریم ، این حکایت را در ذیلِ آیه 133 سورۀ اعراف آورده اند ( مجمع البیان ، ج 4 ، ص 469 و دیگر تفاسیر ) / قبطی = شرح بیت 863 دفتر اوّل ]

جاده باشد بحر ز اسراییلیان / غرقه گه باشد ز فرعونِ عَوان

دریا برای قومِ بنی اسراییل مانندِ راهی وسیع می شود ولی برای فرعونِ ستمگر محلِ غرق شدن می گردد . [ رجوع شود به شرح بیت 863 دفتر اوّل / عَوان = سرهنگ دیوان و مأمورِ اجرای دیوان قضا و حِسبَت ]

شرح و تفسیر بخش قبل                      شرح و تفسیر بخش بعد