شرح و تفسیر غزل شماره 143 دیوان سعدی شیرازی

هر که تماشای روی چون قمرت کرد / سینه سپر کرد پیش تیر ملامت

هر کس به روی همچون ماهت بنگرد ، عاشق می گردد و از آن پس باید در برابر تیرهای سرزنش سینۀ خویش را سپر سازد و از ملامت نهراسد . [ ملامت = عتاب و سرزنش ]

هر شب و روزی که بی تو می رود از عمر / بر نفَسی می رود هزار ندامت

برای هر نفسی از عمرم که بی تو در شبانه روز سپری می شود ، هزار بار پشیمانی احساس می کنم . [ نفَس = دم و لحظه / ندامت = پشیمانی ]

عمر نبود آنچه غافل از تو نشستم / باقی عمر ایستاده ام به غرامت

روزگارانی را که از تو غافل بوده ام ، از شمار عمر خویش محسوب نمی دارم و آماده ام که برای تلافی آن غفلت بقیّه عمر را تاوان بپردازم . [ غرامت = تاوان ]

سرو خرامان چو قدّ معتدلت نیست / آن همه وصفش می کنند به قامت

سرو که به خاطر قامت بلندش ستوده می شود ، از لحاظ اعتدال قامت به پای تو نمی رسد . [ سرو خرامان = سروی که به ناز تکان خورد / معتدل = نیکو و زیبا ]

چشم مسافر که بر جمال تو افتاد / عزم رحیلش بَدل شود به اقامت

اگر چشم مسافری در حال سفر بر قامت تو بیفتد ، تصمیم او برای سفر به عزم ماندن تبدیل می شود . [ جمال = حُسن و زیبایی / عزم رحیل = قصد کوچیدن و رفتن / بدل شدن = تغییر یافتن ]

اهل فَریقَین در تو خیره بمانند / گر بروی در حسابگاه قیامت

آنگاه که تو برای محاسبۀ قیامت حاضر می آیی ، جنّ و آدمیان در جمال تو به تحیّر می مانند . [ فَریقَین = دو گروه و فریق شیعه و سنی ، جنّ و انس ]

این همه سختی و نامرادی سعدی / چون تو پسندی ، سعادت است و سلامت

این همه عذاب و سختی و ناکامی که سعدی تحمّل می کند ، اگر تو می پسندی ، برای او در حکم خوشبختی و تندرستی است . [ نامرادی = ناکامی و بی موفّقیّتی ]

شرح و تفسیر غزل 142                     شرح و تفسیر غزل 144