غزل شماره 102 دیوان خواجه حافظ شیرازی | شرح و تفسیر

کارم بدان رسید که همراز خود کنم / هر شام برقِ لامع و هر بامداد باد

کارم به اینجا رسید که هر شام ، برق درخشان یعنی آه آتشین و هر صبح بادِ آه را مثاحب و همرازِ خود کنم . خلاصه عشق جانان به حدی تأثیرم کرده که هر صبح و شام کارم آه و ناله و فغان و فریاد است . [ برق لامع = برقی که می درخشد و فوری ناپدید می شود / بامداد = صبح زود ]

در چینِ طرّۀ تو دلِ بی حفاظ من / هرگز نگفت مسکنِ مألوف یاد باد

در چین و خمِ طره تو این دلِ بی غیرت من هرگز نگفت که وطن اصلی من کجاست ؟ یعنی از وطنِ اصلی خود هیچ یاد نکرد خلاصه از وقتی که دلِ من در شکن گیسوی تو مسکن گزیده از فضای سینه که جایگاه خو گرفتۀ اوست یادی نمی کند . [ دل بی حفاظ = دل بی غیرت / مألوف = دلخواه و خو گرفته / مسکن مألوف = وطن اصلی ]

امروز قدرِ پندِ عزیزان شناختم / یارب روانِ ناصحِ ما از تو شاد باد

قدر پند و نصیحت عزیزان را امروز شناختم . یارب کسی که به ما نصیحت می کرد روحش از تو شاد باد . خلاصه در ایامِ جوانی و طراوت قدر نصایح دوستان و عزیزان را نفهمیدم ولی حالا که جوانی گذشته و زمان پیری فرا رسیده ، می فهمم چه می گفتند . خدایا روحِ آنها را شاد کن . زیرا آنها خیرخواهِ من بودند که پندم می دادند . [ ناصح = خیرخواه ، نصیحت گو ]

خون شد دلم به یادِ تو هر گه که در چمن / بندِ قبایِ غنچۀ گُل می گشاد باد

هر وقت که باد در چمن بندِ قبای غنچۀ گل را باز می کرد و آن را شکفته می ساخت ، من دلم خون می شد یعنی تو به یادم می آمدی و به یادِ بندِ قبا گشودن تو می افتادم و دلم از رشک خون می شد .

از دست رفته بود وجودِ ضعیفِ من / صُبحم به بویِ وصلِ تو جان باز داد باد

این وجودِ ضعیفِ من پاک از بین رفته بود امّا هنگامِ صبح که باد بوی زلفِ تو را آورد به من جانِ دوباره داد یعنی ضعفِ وجودم به حدِ کمال رسیده بود لکن به سبب بود زلف تو که باد آورد دوباره جان گرفتم .

حافظ نهادِ نیکِ تو کامت برآورد / جانها فدایِ مردمِ نیکو نهاد باد

ای حافظ ، نیک نهادی تو مرادت را برآورد یعنی خوش طبعی تو سبب حصولِ مرادت می گردد . جان ها فدای مردم نیک طینت باد . در واقع خواجه به خودش دعا کرده است . [ نهاد نیک = سرشت پاک ]

شرح و تفسیر غزل 101                      شرح و تفسیر غزل 103