شرح و تفسیر بیان تفسیر قول فریدالدین العطار

شرح و تفسیر بیان تفسیر قول فریدالدین العطار در مرکز تخصصی شعر و عرفان دیدارجان

شرح و تفسیر بیان تفسیر قول فریدالدین العطار

شاعر : مولانا جلال الدین محمد بلخی

کتاب : مثنوی معنوی

قالب شعر : مثنوی

آدرس شعر : مثنوی معنوی مولوی دفتر اول ابیات 1603 تا 1614

نام حکایت : بازرگان که طوطی او را پیغام داد به طوطیان هندوستان

بخش : 4 از 13

مثنوی معنوی مولوی
داستان و حکایت

بازرگانی ، طوطی زیبا در قفس داشت . روزی برای تجارت ، آهنگ سفر به هندوستان کرد و پیش از رفتن ، همه اهل خانه را فراخواند و گفت : برای شما از این سفر چه ارمغانی آورم ؟ هر یک از بستگان چیزی درخواست کرد . وقتی نوبت به طوطی رسید بدو گفت : تو چه تحفه ای می خواهی ؟ طوطی گفت : وقتی که به هندوستان رسیدی و طوطیان همنوع مرا دیدی . حال مرا برای آنان بازگو کن و بگو که قضا و قدر مرا در زندان قفس افکنده و اینک از شما استمداد می جوید . آیا این رواست که شما خوش و خرم پرواز کنید و من ، مهجور و غمزده در کنج قفس باشم ؟ بازرگان به هندوستان رفت و

متن کامل حکایت بازرگان که طوطی او را پیغام داد به طوطیان هندوستان را در مرکز تخصصی شعر و عرفان مطالعه نمایید .

متن کامل ابیات 1603 الی 1614

1603) صاحبِ دل را ندارد آن زیان / گر خورَد او زَهرِ قاتل را عِیان

1604) زآنکه صِحّت یافت واز پرهیز رَست / طالب مسکین ، میان تَب ، دَر است

1605) گفت گیغمبر که ای طالب جِری / هان مکن با هیچ مطلوبی مِری

1606) در تو نَمرودی است ، آتش در مَرو / رفت خواهی ، اوّل ابراهیم شو

1607) چون نِه ای سبّاح و نَی دریاییی / در میفکن خویش از خودراییی

1608) او ز قعرِ بَحر ، گوهر آورد / از زیانها سود بر سَر آورد

1609) کاملی گر خاک گیرد ، زَر شود / ناقص ار زَر بُرد ، خاکستر شود

1610) چون قبولِ حق بُوَد آن مردِ راست / دستِ او در کارها ، دستِ خداست

1611) دستِ ناقص ، دستِ شیطان است و دیو / زآنکه اندر دامِ تکلیف است و ریو

1612) جهل آید پیش او ، دانش شود / جهل شد علمی که در ناقص رود

1613) هر چه گیرد عِلّتی ، عِلّت شود / کفر گیرد کاملی ، ملّت شود

1614) ای مِری کرده پیاده با سوار / سَر نخواهی بُرد ، اکنون پای دار

 

شرح و تفسیر بیان تفسیر قول فریدالدین العطار

صاحبِ دل را ندارد آن زیان / گر خورَد او زَهرِ قاتل را عِیان


اگر صاحبدلی ، آشکارا زهری کشنده بخورد . آن زهر بدو هیچ زیانی نرساند . [ هر یک از کاملان و ناقصان مرتبه ای دارند و تا وقتی که ناقص به مرتبه کامل نرسیده نباید خود را با او قیاس کند . ]

– مولانا در این بخش جلیل ، تفاوت میان سالک ناقص و سالک کامل را بیان داشته است . سالک در بدایت سلوک باید بر ریاضت و ترک امور مباح ، سخت مواظبت داشته باشد . اما وقتی به مرتبۀ گختگی و کمال نسبی رسید . بدان ریاضات و ترک امور مباح حاجتی نیست . صوفیه حالت اول را مجاهده و حالت دوم را مشاهده نامند که حاکی از وصول به اصول و شهود حقیقت است . این بخش از مثنوی مطالبی دارد که اگر به مبانی تفکر مولانا و نیز سیرۀ عملی او دقت نشود . سوء برداشت هایی را نیز در پی خواهد داشت . از آن جمله اباحه گران و لااُبالیان با استناد به متونی از این قبیل خود را مقید به ترک حرام و پرهیز از مَنهیّات شرعیه ندانند و گویند ما به مرتبه کمال رسیده ایم و زین پس تکلیف از گردنمان ساقط است . اما مولانا این مطلب را نمی خواهد بگوید زیرا یکی از ویژگی های اخلاقی مولانا تقیّد دقیق او به تکالیف شرعی بود و این دقت را تا آخرِ عمرِ خود رعایت کرد . نه تنهت بر فرائض که در نوافل نیز مواظبت داشت و هرگز فعل اباحه گران را تائید نکرد .

زآنکه صِحّت یافت واز پرهیز رَست / طالب مسکین ، میان تَب ، دَر است


زیرا که صاحبدل از امراض روحانی و اخلاقی رهیده است و به کمالِ سلامتیِ روح دست یافته است . و نیازی بدین پرهیزها ندارد ولی آن طالب نانوان و تازه راه افتاده ، هنوز دچار تَب است . یعنی همچنان دلش از بار تعلّقان دنیوی آزاد نشده است . پس بر او لازم است که تا مرتبۀ کمال پرهیز را رعایت کند . [ همانگونه که در بیت قبل گفته آمد . منظور مولانا این نیست که انجام واجبات و ترک محرمات و مَنهیّات از شخص کامل برداشته می شود ]

گفت پیغمبر که ای طالب جِری / هان مکن با هیچ مطلوبی مِری


پیامبر فرمود : ای خواستار جیره و مستمری ، بهوش باش که با هیچ مطلوب و مرادی ستیز مکنی . یعنی ای سالک مبتدی که در مرتبه طلبی ، خود را با کاملانی که به مرتبه کمال رسیده اند قیاس مکن . [ ( طالبِ جِری = خواستار جیره و مستمری ) ( مِری = ستیز و جدال ) ]

در تو نَمرودی است ، آتش در مَرو / رفت خواهی ، اوّل ابراهیم شو


زیرا در باطن تو نمرودِ نفس امّاره وجود دارد . پس نباید به آتش نفسانیات درآیی . اگر می خواهی به میان آتش روی ، نخست ابراهیم شو و آنگاه قدم بر آتش نِه . یعنی ای سالک مقیّد به نفس ، تا وقتی روحت را مانند ابراهیم خلیل از لوثِ آویزش های نفسانی پاک نکرده ای به دنیا و لواحق آن روی مکن .

چون نِه ای سبّاح و نَی دریاییی / در میفکن خویش از خودراییی


ای کسی که مقیّد به تعلقات نفسانی هستی ، حال که تو نه شناگری بلدی و نه به فن دریانوردی آشنایی داری پی خودسرانه خویش را به کام دریا میفکن . [ خود را به دریای دنیا میفکن و در لذایذ آن غرق مشو که به سلامت نرهی ]

او ز قعرِ بَحر گوهر آورد / از زیانها سود بر سَر آورد


اما منتَهیّان سلوک که از بند هوی رسته اند و فن شناگری و دریانوردی را در بحر دنیا آموخته اند . از ژرفای آن دریا ، گوهرهای معنوی صید می کنند . [ سالکین منتهی اگر در این دنیا می زیند . صیاد گوهرهای معرفت و کمال هستند ولی سالکین مبتدی باید با حزم و احتیاط حرکت کنند که مبادا از دریای دنیا ، خَزَفِ بی مقدار صید کنند ]

کاملی گر خاک گیرد ، زر شود / ناقص ار زَر بُرد ، خاکستر شود


اگر انسان کامل و سالک منتهی مثلا از زمین مشتی خاک بردارد . آن مشت خاک به طلای پربها تبدیل شود ولی انسان نالقص و سالک مبتدی اگر طلا بدست آرد . آن طلا به خاکستر تبدیل شود . [ انسان کامل هر چیز را به جای خود و برای مصلحت بکار می برد برخلاف ناقص که نه در موضع و نه برای مصلحت استعمال می کند و او خود ، مصلحت را از مفسده باز نمی شناسد و از اینرو شیخ راستین به عملی خوارمایه ، مرید را در درجات کمال انسانی پیش می برد و گاهی به نگاهی کار او را تمام می کند . در صورتیکه ناقص اگر از پیش خود و یا به دستور کسی مانند خویش ، وظایف بسیار سنگین بر عهده گیرد به جایی نمی رسد و مانند بیماری است که به سلیقه خود یا عطار سرِگذر بخواهد به علاج مرض ، اقدام کند . ]

چون قبولِ حق بُوَد آن مردِ راست / دست او در کارها ، دستِ خداست


زیرا انسان کامل ، مقبول درگاه حضرت حق تعالی است . بدین سبب در هر کاری ، دست او به منزله دستِ خداست . یعنی او واسطه اجرای مشیّت الهی است .

دستِ ناقص ، دستِ شیطان است و دیو / زآنکه اندر دام تکلیف است و ریو


اما دست انسان ناقص به منزله دست شیطان و دیو است زیرا او در دام تکلیف و حیله های نفس و شیطان است یعنی فعلا عبادات را متکلفانه انجام می دهد نه عاشقانه . و پیوسته زهد و تعبّد در او ایجاد غرور و خودبینی می کند نه رهایی از خود . ( ریو = حیله و نیرنگ )

جهل آید پیش او ، دانش شود / جهل شد علمی که در ناقص رود


اگر جهل به نزد انسان کامل آید به علم و معرفت بدل می گردد ولی علمی که به نزد انسان ناقص رود به جهل بدل گردد . [ جهلی که در ذات انسان کامل است عین دانش و معرفت است زیرا جهل او از دانش و معرفت والای او سرچشمه گرفته نه از جهل مطلق که در عوام است . زیرا عالمان و نوابغ مجهولات بسیار دارند . غایت علم ، تهذیب و تصفیه نفس از غبار خودبینی و خود پسندی است نه حفظ الفاظ و اصطلاحات علوم و کسب سمعه . چنانکه در آیه 3 سوره جمعه امده است « آنان که دانش تورات ( یا هر کتاب آسمانی دیگر ) را اندوختند ولی به حقیقت آن عمل نکردند همانند خرانی هستند که کتابی چند بر پشت حمل می کنند » بنابراین هرآنکه از اندوختن علم و حفظ الفاظی چند دچار عُجب و خود بینی شود . علم را به جهل تبدیل کرده است . ]

هر چه گیرد عِلّتی ، عِلّت شود / کفر گیرد کاملی ، ملّت شود


برای مثال ، شخص بیمار هر چه بخورد باز بر اثر خوردن آن چیز بر بیماری اش افزوده می شود و اگر انسان کاملی ، کُفر را پیشه کند . همان کُفر را به مذهب و آیین حق مبدل سازد . (ملّت = دین و آئین)

–  کفر و بت پرستی ، صورت ممسوخ یکتاپرستی است . پرستش بت نیز نشان از این است که پرستش و عبودیت امری فطری است . منتهی آدمی بر اثر کژبینی به جای پرستش خالق حقیقی به سوی بت و صنم روی می کند . ولی عارف کامل بدین نکته واقف است که بت مِن حیث الحقیقه ، مبیّن رابطه بنده و خالق است . لذا بت نیز در نظر عارف به عنوان مظهر پرستش و بندگی جلوه می کند . چنانکه شیخ محمود شبستری گوید : (گلشن راز ، ص 643 تا 645) .

مسلمان گر بدانستی که بت چیست ؟ / بدانستی که دین در بت پرستی است

وگر مشرک ز بت آگاه گشتی/ کجا در دین خود گمراه گشتی ؟

درون هر بتی جانی است پنهان/ به زیر کفر ، ایمانی است پنهان

ای مِری کرده پیاده با سوار / سَر نخواهی بُرد ، اکنون پای دار


ای پیاده که با سوار می ستیزی . بدان که از این ستیز ، سَرَت را به سلامت نخواهی برد . [ مراد از پیاده ، مبتدی و سالک تازه راه افتاده است و مراد از سواره ، مرشد منتهی و عارف کامل است . (شرح کبیر انقروی ، ج 2 ، ص 656) ]

بخش خالی. برای افزودن محتوا صفحه را ویرایش کنید.

دکلمه بیان تفسیر قول فریدالدین العطار

دکلمه بیان تفسیر قول فریدالدین العطار

زنگینامه مولانا جلال الدین محمد بلخی

سرزمین ایران از دیرباز مهد تفکرات عرفانی بوده است . از این رو در طی قرون و اعصار ، نام آورانی بی شمار در عرصه عرفان و تصوف در دامن خود پرورش داده است . یکی از این بزرگان نام آور ، حضرت مولانا جلال الدین محمد بلخی است که به ملای روم و مولوی رومی آوازه یافته است . او در ششم ربیع الاول سال 604 هجری قمری در بلخ زاده شد . پدر او محمدحسین  خطیبی است که به بهاءالدین ولد معروف شده است و نیز او را با لقب سلطان العلما یاد کرده اند . بهاء ولد از اکابر صوفیه و اعاظم عرفا بود و خرقه او به احمد غزالی می پیوست و در علم عرفان و …

متن کامل زندگینامه مولانا جلال الدین بلخی را در مرکز تخصصی شعر و عرفان مطالعه نمایید.

معرفی کتاب مثنوی معنوی مولوی

مثنوی معنوی کتابی تعلیمی و درسی در زمینه عرفان ، اصول تصوف ، اخلاق ، معارف و …است . مولانا بیشتر به خاطر همین کتاب شریف معروف شده است . مثنوی معنوی دریای ژرفی است که می توان در آن غواصی کرد و به انواع گوهرهای معنوی دست یافت با آنکه تا آن زمان کتابهای ارزشمند و گرانقدری نظیر منطق الطیر عطار نیشابوری و حدیقت الحقیقت سنائی و گلشن راز شبستری از مهمترین و عمیق ترین کتب عرفانی و صوفیانه به شمار می رفتند ولی با ظهور مثنوی معنوی مولانا و جامعیت و ظرافت و نکته های باریک و …

متن کامل معرفی جامع کتاب مثنوی معنوی مولوی را در مرکز تخصصی شعر و عرفان مطالعه نمایید.

منابع و مراجع :

  1. شرح جامع مثنوی معنوی – دفتر اول – تالیف کریم زمانی – انتشارات اطلاعات

Tags:
اولین نفری باشید که نظرتان را ثبت می کنید

ارسال پاسخ

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

*

تماس با دیدارجان

لطفا نظرات ، انتقادات و پیشنهادات خود را ارسال فرمایید.

درحال ارسال

وارد شوید

اطلاعات خود را فراموش کرده اید؟