شرح و تفسیر غزل شماره 106 دیوان سعدی شیرازی

گفتم به گوشه ای بنِشینم ، ولی دلم / ننشیند از کشیدن خاطر به سوی دوست

با خود می اندیشم که انزوا اختیار کنم و به گوشه ای روم ، امّا دل از اینکه خاطرم به سوی دوست کشیده می شود ، آرام نمی گیرد . [ خاطر = فکر و اندیشه ، دل / نشستن دل = کنایه از آزام و قرار یافتن دل ]

صبرم ز روی دوست میسّر نمی شود / دانی طریق چیست ؟ تحمّل ز خوی دوست

صبر از روی دوست برایم ممکن نیست . می دانی چاره این کار چیست ؟ اینکه تندخویی دوست را تحمّل کنم .

ناچار هر که دل به غم روی دوست داد / کارش به هم برآمده باشد چو موی دوست

ناگزیر هر کس که غم روی دوست را پذیرفت و بدآن دل داد ، کارش مثل گیسوان دوست پریشان و آشفته می گردد . [ به هم برآمدن کار = آشفته و پریشان شدن کار / دل به چیزی دادن = عاشق و شیفته چیزی شدن ]

خاطر به باغ می رودم روز نوبهار / تا با درخت گل بنِشینم به بوی دوست

در بهاران ذهنم به سوی باغ کشیده می شود تا در آنجا به آرزوی نشستن با دوست با درخت گُل همنشین گردم .

_ بهار = شکوفه های تازه و نورُسته ، گل درخت نارنج و نوعی گل گاوچشم و اقحوان اصغر است ، بستان افروز که آن را تاج خروس گویند که گلی است سرخ رنگ و به عنوان گل زینتی نیز در باغ ها کاشته می شود ( گل و گیاه در ادبیات منظوم فارسی ) .

فردا که خاک مرده به حَشر ، آدمی کنند / ای باد ، خاک من مَطَلب جز به کوی دوست

ای باد ، فردا که در روز قیامت اجزای خاک مردگان را گِرد می کنند تا از آن آدمی به وجود آورند ، خاک مرا فقط از سر کوی دوست بخواه . ( خاک من فقط در کوی دوست یافت می شود . ) [ حشر = روز قیامت و رستاخیز / کردن = آفریدن ]

سعدی چراغ می نکُند در شب فراق / ترسد که دیده باز کند جز به روی دوست

سعدی در شب هایی که در فراق به سر می برد ، چراغ روشن نمی کند ، زیرا بیم آن دارد که در پرتو روشنایی چراغ ، چشمش به چهرۀ کسی جز دوست بیفتد . [ چراغ می نکُند = چراغ را روشن نمی کند ]

شرح و تفسیر غزل 105                     شرح و تفسیر غزل 107