شرح و تفسیر غزل شماره 105 دیوان سعدی شیرازی

ولوله در شهر نیست ، جز شکن زلف یار / فتنه در آفاق نیست ، جز خم ابروی دوست

جز چین و شکن زلف یار شور و آشوبی در شهر وجود ندارد و جز خم ابروی یار فتنه و غوغایی در جهان دیده نمی شود . یعنی هر آشوب و غوغایی در اثر زلف و ابروی یار است . [ ولوله = شور و غوغا ، جوش و خروس / شکن = پیچ و تاب / آفاق = جمع افق به معنی کرانه ها و سرزمین ها ، جهان / خم = هلال و قوس ]

داروی مشتاق چیست ؟ زهر ز دست نگار / مرهم عشّاق چیست ؟ زخم ز بازوی دوست

چه چیز عاشق مشتاق را درمان می کند ؟ زهری که معشوق به دست خود به وی دهد . مرهم زخم عاشقان چیست ؟ ضربت و آسیبی که بازوی دوست بر آنان وارد سازد . [ مشتاق = عاشق و آرزومند / نگار = معشوق ، یار زیباروی ، از آن جهت که معشوق خود را آرایش می کند و زینت می دهد ، به او نگار گفته اند / زخم = آسیب و ضربت ]

دوست به هندوی خود گر بپذیرد مرا / گوش من و تا به حَشر حلقۀ هندوی دوست

اگر دوست مرا به عنوان غلام خویش قبول کند ، تا به قیاما حلقۀ غلامی او را به گوش می کنم و یا ملازم حلقه های زلف او خواهم بود و یا غلام غلام او می شوم . [ دوست = محبوب و معشوق / هندو = منسوب به هند ، سیاه از هر چیز (لغت نامه) ، غلام و بنده / حَشر = قیامت و رستاخیز ]

گر متفرّق شود خاک من اندر جهان / باد نیارد ربود گَرد من از کوی دوست

اگر خاک من در سراسر جهان پراکنده شود . با قادر نخواهد بود که گرد و غبار وجود مرا از کوی دوست برباید و جدا سازد . [ یارستن = توانستن ]

گر شب هجران مرا تاختن آرَد اجل / روز قیامت زنم خیمه به پهلوی دوست

اگر در شب فراق اجل مهلتم ندهد که به دوست دست یابم . در روز قیامت خیمۀ خود را در کنار دوست بر پا خواهم کرد . [ اجل = مرگ ]

هر غزلم نامه ای است صورت حالی در او / نامه نوشتن چه سود ؟ چون نرسد سوی دوست

هر غزل من مثل نامه ای است . که وصف حال خویش را در آن آورده ام ، امّا نوشتن این نامه ها (سرودن غرل ها) چه فایده ای دارد ؟ چون به دست دوست نمی رسد . [ صورت حال = چگونگی ، ماجرا ]

لاف مزن سعدیا ، شعر ، تو خود سِحر نیست / سِحر نخواهد خرید غمزۀ جادوی دوست

ای سعدی حتّی اگر شعر خود را سحر و جادو هم فرض کنی ، اشارت های چشم و ابروی یار که خود سحر کننده ای بی نظیر است ، سحر تو را (شعرت را) به چیزی نمی خرد . [ سحر = جادو و افسون / غمزه = ناز و عشوه ، اشاره به چشم و ابرو ]

شرح و تفسیر غزل 104                     شرح و تفسیر غزل 106