شرح و تفسیر غزل شماره 79 دیوان سعدی شیرازی

دل می برد این خط نگارین / گویی خط روی دلستان است

این نوشتۀ زیبا آدمی را مجذوب خود می سازد . گویی مثل موهای تازه رُسته بر روی گونه های معشوق است . [ خط (در مصراع اوّل) = دست خط و نوشته / خط (درمصراع دوم) = موهای تازه رُسته ای که گِرد رخسار خوب رویان برآمده باشد / نگارین = زیبا / دل بردن = کنایه از شیفته و بی قرار کردن]

ای مرغ به دام دل گرفتار / بازآی که وقت آشیان است

ای پرندۀ گرفتار دل ، بازگرد که هنگام بازگشتن به آشیانه و رسیدن به آرامش است .

شب ها من و شمع می گدازیم / این است که سوز من نهان است

من و شمع شب ها در سوز و گدازیم ، با این تفاوت که سوز شمع آشکار و سوز درون من پنهان است . [ گداختن = ذوب شدن ، کنایه از لاغر شدن است ]

گوشم همه روز از انتظارت / بر راه و ، نظر بر آستان است

همه روزه در انتظار خبری که از تو رسد ، گوشم به راه و چشمم بر آستانت دوخته شده است . [ نظر = نگاه / آستان = درگاه و پیشگاه / گوش به راه و نظر بر آستان بودن = کنایه از انتظار کشیدن است ]

ور بانگ مؤذّنی می آید / گویم که درایِ کاروان است

آنچنان در انتظارت به سر می برم که اگر مؤذّنی اذان گوید ، صدای او را صدای زنگ کاروان می پندارم . [مؤذّن = اذان گو / درای = زنگی که بر شتر بندند ]

با آن همه دشمنی که کردی / بازآی که دوستی همان است

با وجود آنکه بر من دشمنی های بسیار روا داشتی ، بازگرد ، زیرا دوستی من با تو همان دوستی پیشین است .

با قوّت بازُوان عشقت / سرپنجۀ صبر ناتوان است

سرپنجۀ صبر و شکیبایی در برابر نیروی بازوان عشق تاب مقاومت ندارند .

بیزاری دوستان دمساز / تفریق میان جسم و جان است

بی میلی دوستان موافق از یکدیگر همانند جدایی میان تن و روان است . [ دمساز = موافق و هم راز / تفریق = فاصله و جدایی ]

نالیدن دردناک سعدی / بر دعوی دوستی بیان است

این که سعدی دردمندانه می نالد . ناله های او بیانگر عشق و دوستی است . [ دعوی = دعوا ، ادّعا / بیان = دلیل و اثبات (لغت نامه) ]

آتش به نی قلم درانداخت / وِاین حَبر که می رود دُخان است

نالیدن سعدی نی قلم را سوزاند و این مرکّبی که بر کاغذ نقش می بندد ، دود نی قلم است که در اثر نلۀ سعدی دل سوخته به وجود آمده است . [ حبر = سیاهی و دوده ، مرکّب / دخان = دود ]

شرح و تفسیر غزل 78                     شرح و تفسیر غزل 80