رنگین شدن شغال و دعوی طاووسی کردن او | شرح و تفسیر

پس برآمد ، پوستش رنگین شده / که : منم طاووسِ عِلّیّین شده

بعد از مدتی از خمره بیرون آمد در حالی که پوستش رنگین شده بود و گفت : من طاووسی بهشتی هستم . [ عِلّیین = شرح بیت 641 دفتر اوّل ]

پشم رنگین ، رونقِ خوش یافته / آفتاب ، آن رنگ ها برتافته

پشمِ رنگارنگِ آن شغال ، جلوه دلنشینی پیدا کرده بود . و پرتوِ آفتاب بر آن رنگ ها می تابید .

دید خود را سبز و سرخ فور و زرد / خویشتن را بر شغالان عرضه کرد

آن شغال ، خود را به رنگِ سبز و سرخ و صورتی و زرد دید و نزد شغالان خودنمایی نمود . [ فُور = سرخ کم رنگ ، بور = شرح بیت 1121 دفتر اوّل ]

جمله گفتند : ای شغالک حال چیست ؟ / که تو را در سر نشاطِ مُلتوی ست

همۀ شغالان گفتند : ای شغال عزیز یا ای شغال حقیر ، چه شده که این همه در نشاط و شادابی غوطه می خوری ؟ [ شغالک = شغال عزیز ، شغال حقیر ، کافِ تصغیر هم برای تحبیب و هم برای تحقیر می آید / مُلتوی = پیچیده شده ]

از نشاط از ما کرانه کرده یی / این تکبّر از کجا آورده یی ؟

آنقدر شادمان و مسروی که از ما فاصله گرفته ای . بگو بدانیم این تکبّر و بزرگ منشی را از کجا آورده ای ؟

یک شغالی پیشِ او شد کای فلان / شَید کردی ، یا شدی از خوشدلان ؟

شغالی دانا و کهنه کار پیشِ او رفت و گفت : فلانی راستش را بگو ، آیا حیله ای در کار است و یا واقعاََ جزو کاملانِ نیک نهاد شده ای ؟

شَید کردی تا به مِنبَر بَرجَهی / تا ز لاف ، این خلق را حسرت دهی

ای مدّعی ، نیرنگی بکار گرفته ای که بر فرازِ منبر روی و با یاوه گویی هایت مردمان و مُستمعان را دچارِ حسرت و حیرت کنی . [ شَید کردن = نیرنگ و فریب بکار بردن ]

بس بکوشیدی ، ندیدی گرمیی / پس ز شَید آورده ای بی شرمیی

بله تو خیلی تلاش کرده و می کنی ، ولی گرمایی در خود احساس نمی کنی . از اینرو بر اثرِ کثرتِ حیله و شدّتِ خدعه دچارِ گستاخی و بی حیایی شده ای . [ مدّعیانِ عرفان و معرفت ممکن است در راهِ کسبِ علوم بسیار بکوشند ولی چون اخلاص و پاکدلی ندارند . در روح خود گرمای عشق و معرفت نمی یابند ( شرح کبیر انقروی ، جزو اوّل ، دفتر سوم ، ص 289 ) و یا کلامشان در دل و روحِ مستمعان ، گرمی و حرارت عشق و معرفت پدید نمی آورد . ]

خوارزمی گوید : هر بی حیایی با عبارت آرایی ، لایقِ منبر نشود . نادرویشی را بواسطۀ پندار ، مَرکب مساز و اگر چهره ، به پرتوِ عاریه ، برمی افروزی باید که اعتراف بر تقصیر هم از جُنید بیاموزی . چنانکه ابوالحسن نوری ، جُنید را دید که بندگانِ خدای را نصیحت می کرد گفت : خدای تعالی از عالِم به علم راضی نگردد . تا او را در علم نیابد . یعنی تا از علم گفتن به خلق ، رضای حق نجوید . چون این سخن شنید ، جُنید از منبر فرود آمد و به خانه درآمد و تا یک ماه با کس سخن نگفت . بعد از یک ماه مردم جمع آمدند و به اکراه او را از خانه بیرون آوردند تا به منبر برآمد و گفت : اگر نه از بهرِ خبرِ پیغامبر (ص) بودی که گفته است : چون آخرالزمان گردد . پیشرو و مهتر قوم ، حقیرترین و ناکس ترینِ ایشان باشد . هرگز از بهرِ شما سخن نگفتمی یعنی حقیرترین و بیشمارترین قومِ شما منم و آن کس نیستم که به استحقاقِ فضل و علم سخن می گویم . بلکه بی حرمتی و بی ادبی می گویم تا باری اگر در مراعاتِ حقِ علم ، راست نباشم در اقرار دادن به تقصیرات راست باشم . ( جواهرالاسرار ، دفتر سوم ، ص 501 )

گرمی ، آنِ اولیا و انبیاست / باز بی شرمی پناهِ هر دَغاست

گرمی خلوص و پاکدلی ویژه انبیاء و اولیاست . ولی گستاخی و بی شرمی ، پناهگاهِ حیله گران است .

که التفاتِ خلق سوی خود کشند / که خوشیم و از اندرون بس ناخوشند

این ریا کارانِ مدّعی ، با بی شرمی ، مردمِ ساده لوح را به سوی خود جلب می کنند . هر چند ادعا می کنند که حالی خوش داریم یعنی روحی آرام و مطمئن به حقیقت داریم ولی بدان که باطناََ حالی نازل دارند .