شرح و تفسیر غزل شماره 132 دیوان سعدی شیرازی

ز شور عشق تو در کام جان خستۀ من / جواب تلخ تو شیرین تر از شِکر می گشت

جواب های تلخ تو در دهان جان خسته ام از شِکر هم شیرین تر است . [ خسته = مجروح و آزرده ]

خَوی عِذار تو بر خاک تیره می افتاد / وجود مرده از آن جانور می گشت

از چهره ات قطرات عرق بر خاک سیاه می افتاد و جسم بی جان در اثر روح بخشی این قطره ها زنده می شد . [ خوی = عرق / عِذار = رخسار / جانور گشتن = دارای جان گشتن ، زنده شدن ]

اگر مرا به زر و سیم دسترس بودی / ز سیم سینۀ تو کار من چو زر می گشت

اگر به نقدینه هایی نظیر طلا و نقره دسترسی می داشتم ، تو را به چنگ می آوردم و آنگاه در اثر سینۀ سیم گون تو کارم مثل زر رواج می یافت . [ کار چو زر گشتن = کنایه از به سامان بودن ، رواج و رونق بودن کار ]

دل از دریچۀ فکرت به نَفس ناطقه داد / نشان حالت زارم که زارتر می گشت

دل حال زارم را که هر لحظه زارتر می شد ، از دریچۀ اندیشه به جان گویای من نشان داد . [ نَفس ناطقه = روح و جانی که فهم ادراک معانی کند ]

ز شوقِ روی تو اندر سَرِ قلم سَودا / فتاد و چون منِ سَودازده به سر می گشت

از اشتیاق دیدار چهره ات سودایی بر سر قلم افتاد و همانند منِ سودازده حیران و سرگردان شد . [ شوق = اشتیاق و آرزومندی و آن جَستن دل است برای دیدن معشوق ، در نزد عارفان آتشی است که خداوند در دل اولیای خود قرار می دهد / سودا = یکی از اخلاط اربعه که غلبۀ آن موجب عشق و هوس و خیال ( مالیخولیا ) می شود / سودازده = کنایه از شیفته و دیوانه و عاشق / به سر گشتن = کنایه از آشفته و حیران شدن ]

ز خاطرم غزلی سوزناک روی نمود / که در دِماغ فراق من این قَدَر می گشت

از درون ذهن و ضمیرم غزلی پر سوز و گداز که در اندیشه فارغ از غم من سیلان داشت ، ظاهر گشت . [ خاطر = فکر و اندیشه دل / روی نمودن = نشان دادن و ظاهر گشتن / دماغ = مغز ، فکر و اندیشه / فراغ = آسوده و راحت ]

شرح و تفسیر غزل 131                     شرح و تفسیر غزل 133