غزل شماره 163 دیوان غزلیات سعدی شیرازی / شرح و تفسیر

زهر اگر در مذاقِ من ریزی / با تو همچون شکر بشاید خَورد

اگر در کام من زهر بریزی ، در حالی که با تو باشم ، آن را چونان شکر خواهم خورد . [ مذاق = محلّ چشیدن ، کام و دهان / بشاید = شایسته است ]

آفرینِ خدای بر پدری / که تو فرزند نازنین پرورد

درود خدا بر پدری باد که فرزندی چون تو پرورده است . [ نازنین = با ناز و زیبا ، گرامی و دوست داشتنی ]

لایق خدمت تو نیست بساط / روی باید در این قَدَم گسترد

گستردنی شایستگی آن را ندارد که زیر پای تو افکنده شود . باید چهره را چونان بساطی در زیر گام های تو گسترد . [ بساط = فرش و گستردنی ]

خواستم گفت خاک پای توام / عقلم اندر زمان نصیحت کرد

می خواستم بگویم که خاک پای تو هستم ولی عقلم فوراََ مرا نصیحت کرد و . [ اندر زمان = زود و فوری / خاک پای کسی بودن = کنایه از کوچکی و تواضع کردن ]

گفت : در راهِ دوست خاک مباش / نه که بر دامنش نشیند گَرد

گفت : خاک راه دوست مباش . مبادا که غباری بر دامن او نشیند . [ گرد بر دامن نشستن = کنایه از رنجور و اندوهگین گشتن ]

دشمنان در مخالفت گرمند / و آتش ما بدین نگردد سرد

با وجود آنکه آتش مخالفت دشمنان گرم است ، آتش مهر ما با این مخالفت ها سرد نمی گردد . [ گرم بودن = کنایه از حرکت و جنبش داشتن ، تقلّا کردن / سرد شدن = کنایه از بی اثر و خاموش شدن ]

مرد عشق ار ز پیش تیر بلا / روی درهم کشد ، مخوانش مرد

اگر کسی داعیۀ عشق داشته باشد و خود را مرد عشق و عاشقی بداند امّا از برابر تیر بلا روی درهم کشد و بگریزد ، او را مرد مخوان . [ مرد عشق = عاشق / روی در هم کشیدن = کنایه از گره بر پیشانی زدن ، ترش رویی کردن و خشمگین شدن ]

هر که را برگ بی مرادی نیست / گو برو ، گِردِ کوی عشق مگرد

به هر کس که سر بی سامانی و ناکامی ندارد ، بگو که برو و در کوی عشق پرسه مزن . [ برگ = نوا و سامان / بی مرادی = ناکامی و بی نوایی / گرد کوی عشق گشتن = کنایه از شیفته و بی قرار عشق شدن ]

سعدیا ، صاف وصل اگر ندهند / ما و دُردی کشان مجلس دَرد

ای سعدی ، اگر شراب صافی وصل نصیب عاشق نگردد ، ما همراه دُردی کشان مجلس به نوشیدن دُرد بسنده خواهیم کرد . [ صاف = شرابِ پاکیزۀ سَرِ خُم که به دُرد آمیخته نباشد / دُرد = گل و لای تهِ شراب که شراب خواران کم بضاعت به بهای کم می نوشند و مستی آن بیشتر است / دُردی کشان = کسانی که جام شراب را تا ته سر می کشند ، باده نوشان قهّار / درد = احساس نیاز و تمنّای شدید برای رسیدن به معشوق ، درد طلب عشق / مجلس درد = مجلس عشق ]

شرح و تفسیر غزل 162                     شرح و تفسیر غزل 164