شرح و تفسیر غزل شماره 90 دیوان سعدی شیرازی

چون دیدمش آن رخ نگارین / در خود به غلط شدم که این اوست ؟

هنگامی که یار را با آن چهرۀ زیبا و پر نقش و نگار دیدم ، به مشاهدۀ خود تردید کردم که آیا این یار محبوب من است که به سراغم آمده است ؟ [ نگارین = زیبا و آراسته / به غلط شدن = به غلط افتادن ، اشتباه کردن ]

رضوان درِ خُلد بازکردند / کز عطر مشام روح خوشبوست ؟

با خود گفتم آیا این یار است که می آید یا درِ باغ بهشت را گشوده اند که اینگونه دماغ جان از بوی خوش معطّر گشته است . [ رضوان = نام دربان و نگهبان بهشت / مشام = شامّه و بینی ]

خُلد = از نام ها و صفات بهشت است و در لغت به معنی جاودان و همیشگی است و در قران بارها از آن یاد شده است ، نام بهشت اوّل از هشت بهشت است که عبارتند از : 1- خُلد 2- دارالسلام 3- دارالقرار 4- جنّت عدن 5- جنّة المأوی 6- جنّة النعیم 7- علّیین 8- فردوس .

پیش قدمش به سر دویدم / در پای فتادمش که ای دوست

با سر به پیش گام هایش دویدم و در پایش افتادم و گفتم : ای دوست . [ به سر دویدن = کنایه از به شتاب دویدن است ]

یکباره به تَرک ما بگفتی / زنهار ، نگویی این نه نیکوست ؟

ناگهان ترک ما کردی ، بر حذر باش . آیا از خود نپرسیدی که این کار خوب نیست ؟ [ زنهار = شبه جمله است به معنی امان و پناه ]

بر من که دلم چو شمعِ یکتاست / پیراهن غم چو شمع ده توست

دلو مثل شمع یک لاست و غمم همانند پیراهن شمع ده لایه است ( نگفتی که ترک کردن من نیکو نیست ) [ ده تو = ده لا / پیراهن شمع = کنایه از موم ]

چشمش به کرشمه گفت با من : / در نرگس مست من چه آهوست ؟

چشمان یار با ناز و کرشمه از من پرسید : در من که مثل نرگس زیبا و سرمستم ، چه عیبی دیده می شود ؟ [ کرشمه = ناز و غمزه ، اشاره به چشم و ابرو / نرگس = نام گلی است خوشبو و معطّر که به آن شهلا نیز گویند و در ادب فارسی چشم زیبا و مخمور بدآن تشبیه شده است ( گل و گیاه در ادبیات منظوم فارسی ) / آهو = عیب ]

گفتم : همه نیکویی است ، لیکن / این است که بی وفا و بدخوست

پاسخ دادم : به جز نیکویی در آن نمی توان دید ، ولی باید گفت که این چشمان زیبا بی وفا و تندخو است .

بشنو نفَسی دعای سعدی / گر چه همه عالَمت دعاگوست

با وجود آنکه تمام مردم گیتی تو را دعا می کنند ، امّا لحظه ای هم به دعای سعدی گوش فراده . [ نفسی = دمی ، لحظه ای ]

شرح و تفسیر غزل 89                      شرح و تفسیر غزل 91