شرح و تفسیر غزل شماره 124 دیوان سعدی شیرازی

طاقت سربریدنم باشد / وز حبیبم سرِ بریدن نیست

سر بریدن در راه معشوق را تحمّل می کنم ، امّا اندیشۀ جدایی از محبوب را به خود راه نمی دهم . [ سر کاری داشتن = کنایه از قصد انجام کاری را داشتن ]

مطرب از دست من به جان آمد / که مرا طاقت شنیدن نیست

نوازنده از این روی که من در اثر اندوه عشق سرِ شنیدن آوای او را ندارم ، از دست من خسته و بی تاب شده است . [ مطرب = به طرب آرنده ، رامشگر و نوازنده / به جان آمدن = کنایه از به ستوه آمدن و به درد سر افتادن ]

دست بیچاره چون به جان نرسد / چاره جز پیرهن دریدن نیست

آنگاه که عاشق درمانده از دست یافتن به معشوق عزیز همچون جان خویش ناامید گردد ، چاره ای جز پیراهن دریدن ندارد .

ما خود افتادگان مسکینیم / حاجت دام گستریدن نیست

ما در راه عشق تو آن بیچارگان به دام افتاده ای هستیم که نیازی نیست برای اسارت ، در راهشان دام گسترده شود . [ مسکین = بیچاره و بی نوا / افتادگان = کنایه از درماندگان و ناتوانان ، عاشقان ]

دست در خون عاشقان داری / حاجت تیغ برکشیدن نیست

تو بر ریختن خون عاشقان قادری ، پس نیازی به کشیدن شمیشر برای ریختن خون آنان وجود ندارد . [ دست در چیزی داشتن = قدرت و توانایی در چیزی داشتن ]

با خداوندگاری افتادم / کِش سرِ بنده پروریدن نیست

با مولا و سروری سر و کار پیدا کرده ام که به فکر نوازش بندگان خویش نیست . [ خداوندگار = سرور و رئیس ، خواجه / پروریدن = حمایت و نوازش کردن / سر چیزی داشتن = کنایه از قصد و توجّه به چیزی داشتن ]

گفتم : ای بوستان روحانی / دیدن میوه چون گزیدن نیست

به او گفتم : ای معشوقی که از عالم بالایی ، همانطور که دیدن میوه مثل چیدن و گاز زدن آن نیست ، تنها با مشاهدۀ چهرۀ زیبایت بهره مندی اتز آن حاصل نمی شود . [ روحانی = مکان روحانی ، جای پاک و پاکیزه و با صفا ، منسوب به روح ، آنچه از مقولۀ روح و جان باشد / گزیدن = بریدن و قطع کردن ، چیدن (لغت نامه) ]

گفت : سعدی ، خیال خیره مبند / سیب سیمین برای چیدن نیست

گفت : ای سعدی ، خیال باطل به خود راه مده ، زیرا این چانۀ نقره فام من مثل سیب نیست که بتوان آن را چید ، بلکه باید به مشاهده ای از آن بر روی درختِ قامت بسنده کرد . [ خیره = بیهوده و باطل / خیال بستن = تصور کردن ]

شرح و تفسیر غزل 123                     شرح و تفسیر غزل 125