درآمدن مصطفی از بهرِ عیادت هِلال در ستورگاه | شرح و تفسیر

بود آخُر مُظلم و زشت و پلید / وین همه برخاست چون اُلفت رسید

 هر چند اصطبل ، تاریک و زشت و کثیف بود . امّا چون اُنس و اُلفت برقرار بود همۀ اینها محو شد . یعنی چون پیامبر (ص) با او سنخِیَّت روحی داشت کثافات ظاهری نادیده گرفته شد . [ وقتی میان دو کس عشق و اُلفتی رود ناهنجاری های صوری موجبِ کراهت نشود . مثلاََ مادران مدفوع فرزندان خود را می شویند و هیچ کراهتی نمی یابند در حالی که وقتی مدفوع دیگری را می بینند ممکن است از شدّت کراهت و نفرت استفراغ کنند . ]

بویِ پیغمبر بِبُرد آن شیرِ نر / همچنانکه بویِ یوسف را پدر

 آن شیر نر ، یعنی هِلال بویِ پیامبر (ص) را شنید . همانطور که پدر یوسف (ع) بوی او را شنید . [ مصراع دوم اشاره است به آیه 94 سورۀ یوسف « هنگامی که کاروان برادران یوسف ، مصر را درنوردید . پدرشان (یعقوب) گفت : بوی یوسف را می شنوم اگر مرا سرزنش نکنید »

موجبِ ایمان نباشد معجزات / بویِ جنسیّت کند جذبِ صفات

اظهار معجزات علّتِ اصلی ایمان آوردن نمی شود زیرا اگر چنین بود می بایست در عهدِ پیامبران هیچ کافری یافت نشود . بلکه بوی تجانس موجب کسب صفات می شود . یعنی در صورتی کسی به دیگری می گراید که میان آن دو نوعی تجانس و هم گرایی برقرار باشد . [ اظهار معجزات انبیاء برای اِسکات خصم و به زاند درآوردن منکران و معاندان بوده است . زیرا آنان که طالب حقیقت اند معیارشان در شناخت حقانیّتِ رجال الهی رویت خوارق عادت نبوده است . ]

معجزات از بهرِ قهر دشمن است / بویِ جنسیّت پیِ دل بُردن است

معجزات فقط می تواند دشمن را مقهور کند . در حالی که بوی تجانس برای ایجاد عشق و دلبردگی است .

قهر گردد دشمن ، امّا دوست نی / دوست کی گردد به بسته گردنی ؟

دشمن با مشاهدۀ معجزات ، مغلوب می شود . امّا دوست مقهور نمی شود . بلکه مؤمن می گردد . یعنی آنکه غَرَض و مَرَض دارد با رویت معجزات و خوارق عادات محکوم و مرعوب می شود . ولی دوستدار حقیقت از مشاهدۀ آن مرعوب نمی شود بلکه ایمان می آورد زیرا با بستن گردنِ افراد کسی دوست نمی شود .

اندر آمد او ز خواب از بویِ او / گفت : سِرگین دان درون ، زین گونه بو

ادامه حکایت : هِلال از بویِ دلاویز محمّد (ص) از خواب بیدار شد . یعنی وقتی پیامبر (ص) به اصطبل درآمد از رایحۀ دلنواز جسم و جان او هِلال از خواب بیدار پرید و با خود گفت : در این سرگین زار ، چنین رایحۀ خوشی خیلی عجیب است .

از میانِ پای اُستوران بدید / دامنِ پاک رسولِ بی ندید

هِلال از میان پای چهارپایان ، دامن پاک رسولِ بی همتای الهی را دید . [ نَدید = همتا ، نظیر ]

پس به کُنجِ آخُر آمد غَژغَژان / روی بر پایش نهاد آن پهلوان

آن پهلوان معنوی ، یعنی هِلال به صورت چهار دست و پا راه افتاد و صورت خود را روی پای محمّد (ص) نهاد . [ غَژغَژان = خزان خزان ، در حال خزیدن ]

پس پیمبر روی بر رویش نهاد / بر سَر و بر چشم و رویش بوسه داد

پس پیامبر (ص) صورت مبارکش را بر صورت هِلال نهاد و سر و چشم و روی او را بوسید .

گفت : یا ربّا ، چه پنهان گوهری /  ای غریبِ عرش چونی ؟ خوشتری ؟

محمّد (ص) گفت : عجبا ، چه گوهر مستوری هستی . ای غُربت کشیدۀ عرش و عرشیان حالت چطور است ؟ بهتر شده ای ؟ [ یا ربّا = ای پروردگارم ، در این قبیل مواضع منظور شگفتی و تعجب است مانند جَلّ الخالق ]

گفت : چون باشد خود آن شوریده خواب / که درآید در دهانش آفتاب ؟

هلال گفت : یا رسول الله ، حال آن آشفته خواب چگونه است که ناگهان خورشید معنوی بر سرش حاضر شود ؟

چون بُوَد آن تشنه یی کو گِل چَرَد ؟ / آب بر سر بنهدَش خوش می بَرَد

یا مثلاََ حالِ آن تشنه لبی که از شدّت عطش گِل می خورد چگونه است وقتی که جریان آب در اختیار او قرار گیرد ؟ [ مصراع دوم کنایه از کثرت آب است . وقتی شخصی عطشان به کثرتِ آب زلال برسد به شدّت شادمان می شود . بنابراین دیدار پیامبر (ص) هِلال رو به مرگ را جان بخشید و فرحناکش کرد . ]

شرح و تفسیر بخش قبل                     شرح و تفسیر بخش بعد