غزل شماره 81 دیوان خواجه حافظ شیرازی | شرح و تفسیر

گُل بخندید که از راست نرنجیم ولی / هیچ عاشق سخنِ سخت به معشوق نگفت

گُل به سخن بلبل خندید و گفت : اگر چه ما از حرفِ راست و واقعی نمی رنجیم . امّا هرگز یک عاشق به معشوقِ خود سخنی تلخ نگفته است . یعنی ای بلبل حرفِ تو حق است و ما هم از حق نمی رنجیم لیکن هرگز یک عاشق به معشوق خود سخن درشت نگفته است .

گر طمع داری از آن جامِ مرّصع میِ لعل / ای بسا دُر که به نوکِ مژه ات باید سفت

ای یار اگر می خواهی شراب لعل فام از آن جام جواهرنشان بنوشی باید مرواریدهای بسیار با مژه های خود سوراخ کنی . [ مرصّع = جواهر نشان / دُر سفتن = مروارید سوراخ کردن ]

– گل در جواب بلبل می گوید : اگر می خواهی شراب لعل فام از جامِ جواهر نشان بنوشی باید برای رسیدن به آن ، آنقدر رنج ببری و ریاضت بکشی که مروارید را با نوک مژه سوراخ کنی نه اینکه فقط اشک مثل مروارید نوکِ مژه ات باشد .

تا ابد بویِ محبّت به مشامش نرسد / هر که خاکِ درِ میخانه به رخساره نرُفت

هر کسی که خاکِ درِ میخانه را به رخسارش نروبد . تا آخر عُمر بوی محبت به دماغش نمی رسد . یعنی هر که به پیر مغان محبت نکند و ملازمت او را با جان و دل قبول نکند تا آخر عُمر بوی محبت به مشامش نخواهد رسید . [ نرُفت = جاروب نکرد ]

در گُلستانِ اِرم دوش چو از لطفِ هوا / زلفِ سنبل به نسیمِ سحری می آشفت

دیشب در گلستان ارم ، از لطافت هوا و از نسیمِ سحری زلفِ جانان به هم می خورد و آشفته می گشت . [ گلستان ارم = باغ شاه شجاع و گردشگاه معروف شیراز است / می آشفت = پریشان می شد ]

گفتم ای مسندِ جم جامِ جهان بینت کو / گفت افسوس که آن دولتِ بیدار بخُفت

در دنبالۀ بیت قبل می گوید : به گلستان گفتم : ای مسند جم یعنی ای تخت سلطان ، جام جهان بینت کجاست ؟ یعنی گُلت کو ؟ گلستان در جوابم گفت : حیف و دریغ که آن دولت بیدار بخفت . یعنی آن دولتِ مساعد ، زایل شد و از بین رفت . [ مسند جم = مراد همان گلستان بیت قبل می باشد / جام = مراد گُل است / کو = کجا / افسوس = حیف و دریغ ]

سخنِ عشق نه آن است که آید به زبان / ساقیا مِی دِه و کوتاه کن این گفت و شنفت

صحبت و گفتگوی عشق آن نیست که بتوان به زبان آورد . عشق یک امر حالی است نه قالی . فقط عاشقان دانند که عشق چگونه حالتی است ، بی دردان آن را درک نمی کنند . حال ای ساقی ، باده بده و این گفت و شنود را به کُل ترک کن . مرادِ عشق با گفتگو فهمیده نمی شود پس قیل و قال را ترک کن و باده بیاور .

اشکِ حافظ خِرد و صبر به دریا انداخت / چه کند سوزِ غمِ عشق نیارست نهفت

اشکِ چشم حافظ ، عقل و صبر او را به دریا انداخت . یعنی قبل از این حافظ به نیروی عقل و صبر می توانست جلوِ گریه و اشکِ چشمِ خود را بگیرد . امّا حالا دیگر گریه و اشکش طغیان کرده و عنان اختیار را از او سلب نموده به حدی که عقل و صبرش مغلوب شده اند . ( نیارست = قادر نشد ) [ چون به کتمان سوزِ غمِ عشق قادر نشد پس کثرتِ گریه اش از آن جهت است . ]

شرح وتفسیر غزل 80                     شرح و تفسیر غزل 82