شرح و تفسیر غزل شماره 125 دیوان سعدی شیرازی

سرو زیبا و ، به زیبایی بالای تو نَه / شهد شیرین و به شیرینی گفتار تو نیست

درخت سرو زیباست ، امّا هرگز به زیبایی قامت تو نمی رسد . عسل شیرین است ولی سخنان تو از آن شیرین تر است . [ بالا = قد و قامت / شهد = عسل و انگبین ]

خود که باشد که تو را بیند و عاشق نشود ؟ / مگرش هیچ نباشد که خریدار تو نیست

آن کسی که تو را ببیند و به آن دل نبندد ، چه آدمی تواند بود ؟ بی تردید به این دلیل طالب و خریدار نیست که از ذوق بی بهره است و چون تو را ندارد هیچ ندارد . [ خریدار = طالب و مشتاق ]

کس ندیده ست تو را یک نظر اندر همه عمر / که همه عمر دعاگوی و هوادار تو نیست

کسی یافت نمی شود که در تمام طول عمر خویش فقط یک بار تو را دیده باشد و بقیه عمر هواخواه و عاشق تو نگشته و به دعا و ثنای تو نپرداخته باشد . [ نظر = نگاه / هوادار = عاشق و دوستدار ، طرفدار ]

آدمی نیست ، مگر کالبدی بی جان است / آن که گوید که مرا میل به دیدار تو نیست

هر کسی که ادّعا کند تمایلی به دیدن تو ندارد ، آدمی نیست . بلکه فقط جسمی بی روح است . [ آدمی = انسان / مگر = همانا ، به یقین / کالبد = جسم و جسد / دیدار = دیدن ]

ای که شمشیر جفا بر سَر ما آخته ای / صلح کردیم که ما را سر پیکار تو نیست

ای کسی که برای ستم کردن بر ما شمشیر از نیام برآورده ای ، ما از درِ صلح و سازش درآمدیم و عزم درافتادن با تو را نداریم . [ آختن = بیرون کشیدن / سر چیزی یا کاری داشتن = قصد و توجّه به چیزی یا کاری داشتن / سَر(اول) = رأس / سر(دوم) = مجازاََ یعنی اندیشه ]

جَور تلخ است ، ولیکن چه کنم گر نبَرم ؟ / چون گریز از لب شیرین شکربار تو نیست

اگر ستم معشوق را تحمّل نکنم ، چه کاری می توانم بکنم ؟ زیرا ای معشوق ، از لبان شیرین تو که شهد از آن می چکد ، نمی توان گذشت و آن را نادیده گرفت . [ بردن = تحمّل کردن / لب شیرین = لب لطیف و با طراوت ، لبی که در آن شادی و نشاط باشد ، لبی که سخنان فصیح و بلیغ می گوید

من سری دارم و در پای تو خواهم بازید / خجل از ننگ بضاعت که سزاوار تو نیست

من سری دارم که آن را در راه عشق تو نثار خواهم کرد ، امّا از اینکه این سرمایه اندک شایستۀ افشاندن به پای تو نیست ، شرمسارم . [ بازیدن = باختن و فدا کردن / ننگ = عیب و خواری / بضاعت = مال و دارایی ، متاع و ملک / سر باختن = کنایه از خود را فدا کردن در راه کسی ]

به جمال تو که دیدار ز من باز مگیر / که مرا طاقت نادیدن دیدار تو نیست

تو را به زیبایی ات سوگند می دهم که مرا از دیدن چهره ات محروم نسازی ، زیرا من توان ندیدن رخسار تو را ندارم . [ به جمال تو = سوگند به حُسن و زیبایی تو / دیدار = چهره و صورت ]

سعدیا ، گر نتوانی که کمِ خود گیری / سَر خود گیر که صاحب نظری کار تو نیست

ای سعدی ، اگر نمی توانی تواضع پیش گیری و خودبینی و خودرایی را ترک کنی ، به خود مشغول باش و راه دیگری پیش گیر ، چرا که معرفت و عشق ورزی کار تو نیست . [ کمِ خود گرفتن = کنایه از خود را هیچ پنداشتن / سر خود گرفتن = کنایه از پی کار خود رفتن و فکر کار خود بودن / صاحب نظری = کنایه از دیده وری ، باریک بینی و جمال پرستی ]

شرح و تفسیر غزل 124                     شرح و تفسیر غزل 126