دعوی کردن تُرک که خیّاط از من چیزی نتواند بُردن | شرح و تفسیر

گفت : من ضامن ، که با صد اضطراب / او نیآرد بُرد پیشم ، رشته تاب

تُرک گفت : شزط می بندم که آن خیّاط با صد نوع حیله هم نتواند بر من غلبه کند . [ اضطراب = پریشانی ، در اینجا به معنی حیله / رشته تاب = غلبه کننده و چیره شونده / رشته تافتن برای کسی = سلطه یافتن و غلبه یافتن بر کسی . چنانکه منوچهری گوید :

نه ستم رفته به من زو و نه تلبیس / که مرا رشته نتاند تافتن ابلیس ]

معنی دیگر : هر چه او بخواهد مرا پریشان خاطر کند و حواسم را به چیز دیگری مشغول کند . از پیش چشم من یک نخ پارچه را هم نمی تواند برُباید . [ در صورتیکه «اضطراب» به معنی پریشانی و «رشته تاب» به معنی یک رشته نخ باشد . ]

پس بگفتندش که از تو چُست تر / ماتِ او گشتند ، در دعوی مَپَر

به او گفتند اینقدر ادّعا مکن . که از تو زرنگ تر هم مغلوب او شده اند . ( چُست تر = چالاک تر ، زرنگ تر ) [ به نظر می رسد که حضّار از روی خیر خواهی او را از این کار باز نمی داشتند . بلکه رندانه او را به مقابله با آن خیّاط تحریض می کردند . ]

رَو ، به عقلِ خود چنین غِرّه مباش / که شوی یاوه تو در تزویرهاش

برو و اینقدر به عقل خود مناز که در چنبرِ نیرنگ هایش تباه خواهی شد . [ یاوه = تباه ، تلف ]

گرم تر شد تُرک و ، بَست آنجا گِرو / که نیآرد بُردنی کهنه ، نه نو

تُرک با مَنعِ حضّار بیشتر تحریک شد که با آن خیّاط شیّاد معامله کند و شرط بست که خیاط نمی تواند چیزی نو یا کهنه از او به سرقت بَرَد . [ این نوع تحریک شیوه ای است رندانه و مجرّب که در عرصه های تربیتی و رفتاری و اجتماعی و سیاسی کاربُرد دارد . ]

مُطمِعانش گرم تر کردند زود / او گِرو بست و رِهان را بر گشود

آنان که طمعِ او را برانگیخته بودند سریعاََ او را بدین کار تحریض کردند . لاجَرَم او شرط بست و میزان شرط را هم تعیین کرد . [ مُطمِع = به طمع در آورنده / رِهان = شرط بندی .]

که گِرو این مَرکبِ تازیِّ من / بِدهم ار دُزدد قُماشم او به فَن

تُرک گفت : اگر آن خیّاط با تَردستی مقداری از پارچه ام را دزدید این اسب عربی (= ن زاده و اصیل) را نزد شما به گروگان می گذارم . یعنی اسبم را به شما واگذار می کنم .

ور نتآند بُرد ، اَسپی از شما / واسِتانم بهرِ رهنِ مبتدا

و اگر نتوانست مرا بفریبد معادل شرطی که در ابتدا کردم اسبی از شما می گیرم .

تُرک را آن شب نبُرد از غصّه خواب / با خیالِ دزد می کرد او حِراب

تُرک در آن شب از شدّت فکر و خیال خوابش نبرد و تا صبح با صورتِ خیالی دزد جنگید . ( حِراب = محاربه ، پیکار کردن / غصّه = در اینجا معادلِ فکر و خیال آمده است ) [ راههای احتمالی کِش رفتن پارچه اش را پیش خود مرور می کرد . ]

بامدادان اطلسی زد در بغل / شد به بازار و دُکانِ آن دَغَل

وقتی که صبح شد یک قواره پارچه اطلسی زیر بغل زد و به سوی بازار راه افتاد و به دکانِ آن کلاهبردار وارد شد . [ دَغَل = حیله گر ، کلاه بردار ]

پس سلامش کرد گرم و ، اوستاد / جَست از جا ، لب به ترحیبَش گشاد

سلامی گرم به استاد خیّاط کرد و استاد از جا پرید و زبان به خوشامدگویی گشود . [ تَرحیب = خوشامدگویی ]

گرم پُرسیدش ، ز حدِّ تُرک بیش / تا فگند اندر دلِ او مِهرِ خویش

خیّاط بیش از حد و مرتبۀ اجتماعی تُرک با او سلام و احوالپرسی کرد تا اینکه محبّت خود را در دل او افکند . [ خلاصه او را نرم کرد . ]

چون بدید از وی نوایِ بلبلی / پیشش افگند اطلسِ اِستُنبلی

وقتی که تُرک با بلبل زبانی خیّاط مواجه شد از او خوشش آمد و اطلسِ استانبولی خود را پیش او افکند .

که بِبُر این را قبایِ روزِ جنگ / زیرِ نافم واسع و بالاش تنگ

تُرک گفت : از این اطلس برای روز جنگ قبایی بِبُر . بطوریکه از ناف به پایین گشاد و و از ناف به بالا تنگ باشد .

تنگ ، بالا بهرِ جسم آرای را / زیر ، واسع تا نگیرد پای را

بالا تنه اش تنگ باظد تا تن را پوشش دهد . و پایین تنه اش گشاد باشد که پا را نگیرد .

گفت : صد خدمت کنم ای ذُو وَداد / در قبولش دست بر دیده نهاد

خیّاط گفت : ای دوست عزیز صد نوع خدمت به تو خواهم کرد . و برای اظهار ارادت و رضایت دست بر چشمان خود نهاد . ( ذُو وَداد = دوست ، مهربان ، صاحب دوستی و مودّت ) [ مانند بعضی کسان که برای قبول امری دست به دیده می گذارند و می گویند : به چشم . ]

پس بپیمود و بدید او رویِ کار / بعد از آن بگشاد لب را در فُشار

سپس خیّاط پارچه را اندازه گرفت و به رویه پارچه نگاهی کرد . یعنی پارچه را متر کرد و با اندازه های جُثّه تُرک مطابقت داد تا معلوم شود چقدر از پارچه اضافه می آید . و بعد از آن شرع کرد به لطیفه گویی . [ پیمودن = اندازه گرفتن / فُشار = سخن یاوه ، در اینجا طنز و لطیفه ]

از حکایت هایِ میرانِ دگر / وز کرم ها و عطای آن نفر

حکایاتی از امیران دیگر گفت و از بخشش ها و دهش های آن گروه سخن گفت .

وَز بخیلان و ز تَحشیراتِشان / از برایِ خنده هم داد او نشان

نیز حکایاتی در احوال آدمهای خَسیس و مال اندوزی های آنان به زبان آورد تا تُرک به خنده آید . [ تَحشیر = تنگ داشتن نفقه ، در اینجا به معنی خسّت و تنگ چشمی ]

همچو آتش ، کرد مِقراضی برون / می بُرید و ، لب پُر افسانه و فسون

خیّاط ضمن نقلِ حکایات و لطیفه ها به چابکی قیچی تیزی بیرون آورد . هم پارچه را مرید و هم حکایت و لطیفه می گفت .

شرح و تفسیر بخش قبل                      شرح و تفسیر بخش بعد