وحی حق به موسی که تو را دوست می دارم | شرح و تفسیر

گفت : چه خصلت بُوَد ای ذوالکرم / موجبِ آن ؟ تا من آن افزون کنم

موسی به درگاهِ الهی عرضه داشت . ای خداوندِ صاحبِ کرَم ، چه خصلتی باعث شد که مرا دوست بداری . آن خصلت را بیان فرما تا آن را در خود رُشد دهم .

گفت : چون طفلی به پیشِ والده / وقتِ قهرش دست هم در وَی زده

حضرت حق تعالی به موسی فرمود : تو باید مانندِ آن کودکی باشی که حتّی هنگامِ خشمگین شدنِ مادرش به خودِ مادرش پناه می برد . [ والده = مادر ]

خود نداند که جز او دیّار هست / هم ازو مخمور ، هم از اوست مست

دلیل اینکه طفل در هر حالتی به دامن مادر پناه می برد اینست که او اصلاََدر ذهنش خطور نمی کند که بجز مادرش موجودِ دیگری وجود داشته باشد . از اینرو هم از دستِ مادرش غمین می شود و هم شاد . [ دیّار = کس ، کسی ، دیر نشین ، صاحبِ دیر ، دو معنی اوّل مورد نظر است / مخمور = در لغت به معنی کسی است که از شراب مست شده و نیز به معنی کسی است که در اثرِ زایل شدن اثرِ شراب ، دچار کسالت و سر درد گردد ، در اینجا منظور پریشانی و ناراحتی است . ]

مادرش گر سیلیی بر وَی زند / هم به مادر آید و بر وَی تَنَد

هر گاه مادرِ آن کودک ، کشیده ای به او زند . باز به سویِ مادر می آید و به دامنِ او پناه می برد . [ تَنَد = از مصدر تنیدن است که از روش کار بافتن در دستگاه بافندگی گرفته شده است به معنی « بر چیزی یا کاری مصمم بودن ، مدام به کاری یا چیزی مشغول بودن است . ]

از کسی یاری نخواهد غیرِ او / اوست جملۀ شَرِّ او و خیرِ او

کودک بجز مادرش از هیچکس کمک نمی خواهد . زیرا مادر ، برای او ملاک همۀ خوبی ها و بدی هاست . یعنی همه چیزِ او مادر است .

خاطر تو هم ز ما ، در خیر و شَر / التفاتش نیست جاهایِ دِگر

ای موسی ، دلِ تو نیز در جمیعِ خیرات و شُرور ، غیر از ما به هیچ جایِ دِگر توجّه نمی کند .

غیرِ من پیشت چو سنگ است و کلوخ / گر صَبی و گر جوان و گر شیوخ

زیرا بجز من هر چه در این عالَم است در نظرت ، سنگ و کلوخی بیش نیست . خواه آن کودک باشد و خواه جوان و یا پیر . [ صَبی = کودک ، پسر بچه ]

همچنانک اِیّاک نَعبُد در حَنین / در بلا ، از غیرِ تو لانَستَعین

چنانکه هنگامِ راز و نیاز می گویی : « تنها تو را می پرستم » و به هنگام هجوم بلا از غیرِ تو یاری نمی خواهم . [ حَنین = ناله و زاری / لانَستعین = یاری نمی جوییم ]

هست این اِیّاک نَعبُد حَصر را / در لغت ، و آن از پیِ نفی ریا

جملۀ اِیّاک نَعبُد در لغت برای حصر است و مراد از آن ، زدودنِ لوثِ ریا از عبادت است .

هست اِیاک نَستَعین هم بهرِ حَصر / حصر کرده استعانت را و قصر

جملۀ اِیّاکَ نَستَعین نیز برای افادۀ حصر و اختصاص است . زیرا این جمله ، یاری خواستن را فقط به خدا محصور و مقصور کرده است . [ قصر = کوتاه کردن / اِیّاکَ نَستَعین = فقط از تو یاری می خواهیم ]

که عبادت مر تو را آریم و بس / طَمعِ یاری هم ز تو داریم و بس

یعنی تنها تو را می پرستیم و تنها از تو چشمِ یاری داریم و بس .

شرح و تفسیر

بخش قبل                    بخش بعد                    حکایت بعد