قصه کرامات و نور شیخ عبدالله محمد مغربی | شرح و تفسیر

گفت عبدالله شیخِ مغربی / شصت سال از شب ندیدم من شبی

شیخ عبدالله مغربی گفت : من شصت سال است که شب را ندیده ام .

من ندیدم ظلمتی در شصت سال / نه به روز و ، نه به شب ، نه ز اعتلال

من در طولِ این شصت سال نه روز و نه شب ، تاریکی و ظلمت دیدم و نه هنگام بیماری و کسالت . [ اعتلال = بیمار شدن ]

صوفیان گفتند : صدقِ قالِ او / شب همی رفتیم در دنبالِ او

صوفیان در تأییدِ سخن او گفتند : شب هنگام ما به دنبالِ او می رفتیم .

در بیابانهای پُر از خار و گَو / او چو ماهِ بَدر ، ما را پیشرو

در بیابان های پُر از خار و گودال ، او مانندِ ماهِ شبِ چهاردهم پیشرو و راهنمای ما بود . [ گَو = گودال ]

روی پس ناکرده ، می گفتی به شب / هین گَو آمد میل کُن در سویِ چَب

شب که ما به دنبالش می رفتیم . او بی آنکه سرش را به عقب برگرداند به پشت سری هایش می گفت : مواظب باشید جلوی پایتان یک گودال وجود دارد . به طرف چپ بروید . [ چَب = چَپ ، بنا به ضرورت شعری «چَب» آمده است ]

باز گفتی بعدِ یک دَم سویِ راست / میل کن ، زیرا که خاری پیشِ پاست

لحظه ای بعد می گفت : حالا به طرف راست بروید زیرا خاری جلوی پاست .

روز گشتی ، پاش را ما پای بوس / گشته و ، پایش چو پاهای عروس

و چون روز می شد ما پاهایش را می بوسیدیم و می دیدیم که پاهای شیخ بعد از آن همه راه رفتن مانندِ پای عروسان بسیار تمیز است .

نه ز خاک و نه ز گِل بر وَی اثر / نه از خراشِ خار و آسیبِ حَجَر

می دیدیم که بر پاهایش نه اثری از خاک و گِلِ راه است و نه نشانه ای از خراش خار و زخم و جراحت سنگ .

مغربی را مشرقی کرده خدای / کرده مغرب را چو مشرق نورزای

خداوندِ متعال ، شیخ مغربی را همچون مشرق ، منیر و تابان ساخته بود . و مغرب را مانندِ مشرق ، منوّر و نورافشان کرده بود . [ حق تعالی قلب آن شیخ جلیل را محلِّ اشراقاتِ ربّانی و انوار سبحانی کرده بود . ]

نورِ این شمسِ شُمُوسی فارِس است / روز ، خاص و عام را او حارِس است

انوار این خورشیدِ خورشیدها که همچون سوارکاران هر دَم در حالِ حرکت و پیشتازی است . در هنگام روز نگهبان خاص و عام است . ( شُموس = جمع شمس به معنی خورشید / فارِس = اسب سوار ، سوار بر اسب ، شهسوار ) [ اگر وجه ظاهر بیت را در نظر بگیریم منظور همین خورشید فلک است که در میان ستارگان یکه تاز و برجسته است و در طی روز با نور خود موجب حفظ و بقای موجودات شود . و اگر حمل بر باطن کنیم منظور از خورشیدِ خورشیدها ، حضرت حق و یا ولیِ کاملی است که دائماََ افاضۀ نور معنوی می کند . ]

چون نباشد حارس آن نورِ مجید / که هزاران آفتاب آرَد پدید ؟

آن نورِ شریف و عالی مرتبه که هزاران خورشید پدید می آورد ، چگونه ممکن است که حافظ و نگهبانِ همگان نباشد ؟ [ با توجه به وجه ظاهرِ بیت قبل ، این بیت می گوید : در صورتیکه خورشیدِ فلک می تواند به همۀ موجودات نور بیفشاند . چگونه ممکن است که شمسِ حقیقت و یا خورشیدِ الهی ، قلب های خاص و عام را با انوارِ تابناک خود روشن و منوّر نسازد ؟ ]

تو به نورِ او همی رَو در امان / در میانِ اژدها و کژدُمان

ای سالک ، تو با نورِ الهی با امنیّتِ کامل به میان مارها و کژدُم ها برو . [ و از آسیب و گزندِ آنها اصلاََ بیمناک مشو . پس تو نیز مانندِ شیخ عبدالله مغربی به میان خار و مار برو و بدان که تحتِ حفاظتِ الهی هستی و هیچ صدمه ای به تو وارد نمی شود . ممکن است منظور از « اژدها و کژدُم » مردمان مارصفت و عقرب صفت باشد . در اینصورت نیز بدخواهی و حسادت آنان نمی تواند کمترین آسیبی به تو برساند به شرط آنکه به خدا پناه ببری . ]

پیش پیشت می رود آن نورِ پاک / می کند هر رهزنی را چاک چاک

آن نورِ پاک پیشاپیشِ تو می رود و هر راهزنی را پاره پاره می کند . [ وقتی که نورِ الهی پیشوا و راهنمای تو باشد . راهزنان شیطان صفت را که در طریقِ حق کمین می کنند تا راهیان و سالکان را به گمراهی کشند به هلاکت می رساند . ]

یَومَ لا یُخزِی اَلنّبیَّ راست دان / نور ، یَسعی بَینَ أیدیهِم بخوان

تو این آیه را که می گوید : « در روزِ قیامت ، خداوند پیامبر خویش را خوار و ذلیل نمی کند » راست بدان و این قسمت از آیه را نیز بخوان « نور در جلوی آنان حرکت می کند » [ در قسمتی از آیه 8 سورۀ تحریم آمده است « … روزی که خداوند ، پیامبر خود و گروندگان بدو را خوار و ذلیل نسازد . در آن روز نورِ آنان در پیشاپیش و سمت راستِ ایشان می رود . و در آن حال گویند : پروردگارا نورِ ما را به حدِ کمال رسان و بر ما آمرزش آر که همانا تو بر هر چیز توانایی » مفسرانِ قرآن کریم در بارۀ اینکه منظور از آن نو چیست اقوال مختلفی آورده اند . برخی گویند در روزِ قیامت برای اهلِ ایمان ، نوری بر پلِ صراط می تابد که در پرتوِ آن به سوی مقصدِ بهشت حرکت می کنند . و شدّت و ضعف این نور متناسب با مقدار اعمالِ صالح ایشان است . عده ای دیگر گویند این نور همان نورِ هدایت است ( مجمع البیان ، ج 9 ، ص 235 ) . مولانا با اقتباس لفظی از آیه مذکور می گوید : وقتی نورِ حقیقت در دلِ تو بتابد هرگز به دستِ هوای نَفس و نَفس پرستان خوار و ذلیل نخواهی شد . بلکه در پرتوِ آن نور در کمال اطمینان به کوی حق واصل خواهی شد . ]

گر چه گردد در قیامت آن فزون / از خدا اینجا بخواهید آزمون

اگر چه آن ( نورِ دلِ مؤمن ) در روزِ قیامت بیشتر خواهد شد امّا از خدا بخواهید که تجربۀ آن نور را در همین دنیا به شما عطا کند . [ میغ = ابر / ماغ = بخاری تیره که هوای نزدیک به زمین را اشغال کند ، مِه ]

کو ببخشد هم به میغ و هم به ماغ / نورِ جان ، وَاللهُ اَعلَم بِالبَلاغ

زیرا که حق تعالی هم به ابر نورِ جان می بخشد و هم به مِه ، و خداوند به رسیدن و رساندن به مقصود و مطلوب داناتر است . [ بلاغ = هم به معنی رسیدن به نهایت مقصد است و هم به معنی رساندن به مطلوب ]

شرح و تفسیر بخش قبل                   شرح و تفسیر بخش بعد