شکایت استر پیش شتر که من بسیار می افتم | شرح و تفسیر

گفت اَستر با شُتر کِای خوش رفیق / در فراز و شیب و در راهِ دقیق

استر به شتر گفت : ای همراه خوب ، در سربالایی و سرازیری و در راه باریک . [ ادامه معنا در بیت بعد ]

تو نه آیی در سَر و ، خوش می روی / من همی آیم به سَر در ، چون غَوی

تو با اینکه در فراز و نشیب راه می روی به زمین نمی افتی و همواره راه می سپاری . در حالی که من هنگامِ راه رفتن مانند افراد راه گُم کرده به زمین می افتم . [ غَوی = گمراه ، بیراه ]

من همی افتم به رُو ، در هر دَمی / خواه در خشکی و خواه اندر نمی

من چه در خشکی و چه در راه های مرطوب ، لحظه به لحظه با سر به زمین می افتم .

این سبب را بازگو با من که چیست ؟ / تا بدانم من که چون باید بزیست ؟

بگو ببینم علّتِ این کار چیست ؟ تا من چگونه زیستن را بیاموزم .

گفت : چشمِ من ز تو روشن تر است / بعد از آن هم از بلندی ناظرست

شتر در جواب گفت : چشمِ من از چشمِ تو بیناتر است و علاوه بر این ، از بلندی نگاه می کنم .

چون برآیم بر سرِ کوهی بلند / آخرِ عَقبه ببینم هوشمند

هر گاه بر سرِ کوهی افراشته و بلند بروم با هوشمندیِ تمام ، تا پایانِ گردنه را می بینم .

پس همۀ پستیّ و بالاییِ راه / دیده ام را وانماید هم اِله

و از این گذشته خداوند ، فراز و نشیب راه را به من نشان می دهد .

هر قدم را از سرِ بینش نهم / از عِثار و ، اوفتادن وارَهم

من هر قدمی را که برمی دارم از روی بینش و بصیرت است . به همین سبب از لغزش و افتادن نجات پیدا می کنم .

تو نبینی پیشِ خود یک دو سه گام / دانه بینیّ و ، نبینی رنجِ دام

امّا تو جلوی خود را دو سه قدمی بیشتر نمی بینی . در واقع دانه را می بینی ولی گرفتاری و سختی به دام افتادن را نمی بینی .

یَستَوی الاَعمی لَدَیکُم وَالبَصیر / فِی المَقامِ وَالنُزُولِ وَالمَسیر ؟

آیا در نزدِ شما کور و بینا در ایستادن و فرود آمدن و حرکت کردن یکسان هستند ؟ [ اشاره است به آیه 24 سورۀ هود « مَثَلِ کافران و مؤمنان ، همچون کوران و کران است با بینایان و شنوایان ، آیا این دو گروه با یکدیگر برابرند . آیا متذکرِ حقیقت نمی شوید ؟ » ]

چون جنین را در شکم حق جان دهد / جذبِ اجزا در مِزاجِ او نهد

در اینجا حضرت مولانا کلام را باز می گرداند به بیت 1743 دفتر سوم و تتمۀ جوابِ ساحران به فرعون را تا آخر این بخش پی می گیرد و در این چند بیت در بیان حشرِ اَبدانِ مثالی در عرصۀ قیامت ، تمثیلی ذکر می کند و در جواب اینکه : وقتی که انسان جان سپارد و جسدش تبدیل به خاک شود چگونه ممکن است دوباره زنده شود ؟

معنی بیت : هرگاه خداوند ، در شکمِ مادر به جنین روح و جان بدمد ، در سرشتِ آن جنین ، نیروی جذب و انجذابِ موادِ لازم را به ودیعت می نهد و جنین بالنده و شکوفا می شود .

از خورِش او جذبِ اَجزا می کند / تار و پودِ جسمِ خود را می تند

جنین در رِحمِ مادر ، موادِ لازم را جذب می کند و تار و پودِ جسمِ خود یعنی اجزاء و بافت و نسوجِ آن را می پرورد .

تا چهل سالش به جذبِ جُزوها / حق حریصش کرده باشد در نِما

حق تعالی تا چهل سالگی به انسان ، خاصیتِ نشو نما داده و او را در این کار مشتاق و کوشا ساخته است .

جذبِ اَجزا روح را تعلیم کرد / چون نداند جذبِ اَجزا شاهِ فرد ؟

مولانا پس از این مقدمۀ بدیهی ، به نتیجه گیری می پردازد و می گوید : آن خداوندِ یگانه ای که به روح ، خاصیت جذب و انجذاب و رشد و نمو عطا فرموده ، چطور ممکن است که خودش نتواند اجزای متلاشی شده را جمع و گردآوری کند ؟ [ روش مولانا در اثبات نشئۀ قیامت با اسلوب قرآن کریم سازوار است . زیرا در آیاتِ شریفۀ قرآنی ، اثباتِ قیامت و ظهورِ نشئۀ دیگر از طریق پدیده های طبیعی و تمثیل های محسوس بیان شده است چنانکه ابن سینا می گوید : صاحبِ شریعت ، آنچه را که از سطحِ افهام و عقولِ عامۀ مردم فراتر است به تمثیل و تشبیه بیان کرده است از جمله مسئلۀ معاد چنین است ( رسالۀ اَضحویّه ، ص 42 ) رجوع شود به آیات 7-5 سورۀ حج ، 11 سورۀ ق ، 19 سورۀ روم و 11 سورۀ زخرف ]

جامعِ این ذرّه ها خورشید بود / بی غذا اَجزات را دانَد رُبود

خورشید عالمتاب الهی ، ذراتِ وجود آفریدگان را گِرد می آورد . و می تواند بدون نیاز به غذا و اسباب و علل مادّی ، اجزای وجودت را بگیرد و هر گونه که خواهد ترکیب و ترتیب دهد .

آن زمانی که درآیی تو ز خواب / هوش و حسِ رفته را خوانَد شتاب

این بیت دلیلی است بر جمع و ترکیب اعضا و اجزای کالبد موجودات و خاصه آدمیان .

معنی بیت : جمع کردن اعضای پراکنده جسمِ آدمی پس از مرگ و برخاستن آن از گور همانند بیدار شدن از خواب و برخاستن از بستر است . [ مولانا می گوید : همانطور که حق تعالی هوش و حواس را به هنگامِ خواب از آدمی می گیرد ، در وقتِ بیداری نیز هوش و حواس و قوای روانی را مجدداََ به سوی آدمی فرا می خواند و بدو باز می گرداند . توضیح بیشتر در شرح بیت 62 دفتر اوّل و شرح ابیات 399 تا 401 دفتر اوّل آمده است . ]

تا بدانی کآن ازو غایب نشد / باز آید چون بفرماید که : عُد

این امرِ شگفت انگیز برای این است که این نکته را دریابی که هیچ چیز از آن جمله حواس و عقول از سیطره و حکومتِ مطلقۀ الهی بیرون نیست . پس همۀ حواس و مدرکاتِ تو پس از خواب و یا بعد از مرگ ، دوباره به سویت باز می گردد . هر گاه حق تعالی امر کند که : بازگرد ، بیدرنگ آن حواس و مدرکات به جسمِ تو باز می گردد . ( عُد = بازگرد ) [ حق تعالی در آیه 42 سورۀ زُمَر می فرماید « خداوند باز ستاند روح ها را از کالبدها به گاهِ مرگ ، و روح هایی که نمرده اند نیز بازستاند به گاهِ خواب ، و آنگاه روح کسانی که فرمانِ مرگشان داده ، نزد خود نگاه دارد و آن دیگر را ( که هنوز باید به تقدیرِ الهی در این دنیا بماند ) به سوی کالبدشان باز گرداند تا زمانِ مرگِ حتمی شان در رسد . در این ستاندن و بازگرداندن ، نشانه هایی است برای اندیشمندان . ]

شرح و تفسیر بخش قبل                     شرح و تفسیر بخش بعد