شرح و تفسیر غزل شماره 147 دیوان سعدی شیرازی

شیرین تر از این لب نشِنیدم که سخن گفت / تو خود شِکری یا عسل آب دهانت ؟

نشنیدم که هیچ لبی از لب تو شیرین تر سخن گفته باشد ، آیا وجودت شکر است یا آب دهانت شهد .

یک روز عنایت کن و تیری به من انداز / باشد که تفرّج بکنم دست و کمانت

روزی عنایتی فرما و تیری به جانبم رها کن . شاید که در این صورت بتوانم دست و کمان تو را تماشا کنم . [ عنایت = توجّه و احسان / تفرّج کردن = سیر و تماشا کردن ]

گر راه بگردانی و گر روی بپوشی / من می نگرم گوشۀ چشم نگرانت

اگر مسیر خود را تغییر دهی و چهره بپوشانی ، من به گوشۀ چشمانت که میلی به جانب من دارند ، نگاه می کنم . [ راه گرداندن = تغییر مسیر دادن / نگران = بیننده و نگرنده ]

بر سرو نباشد رُخِ چون ماهِ منیرت / بر ماه نباشد قدِ چون سروِ روانت

چهرۀ چون ماهت بر قامت سرو وجود ندارد و ماه هم با تمام زیبایی قامتی موزون و متناسب چون قامت تو ندارد .

آخر چه بلایی تو که در وصف نیایی ؟ / بسیار بگفتیم و نکردیم بیانت

ای یار ، تو چه فتنه و آشوبی هستی که در وصف نمی گنجی ؟ زیرا ما در بارۀ تو بسیار سخن گفتیم ، ولی نتوانستیم تو را آنچنان که هستی بیان کنیم . [ بیان کردن = شرح و توضیح دادن ، واضح و آشکار نمودن ]

هر کس که ملامت کند از عشق تو ما را / معذور بدارند چو بینند عیانت

تمام کسانی که ما را از عشق تو سرزنش می کردند ، وقتی تو را آشکارا ببینند ، عذر عاشقی ما را خواهند پذیرفت . [ ملامت = عتاب و سرزنش / معذور داشتن = عذر کسی را پذیرفتن ، معاف داشتن / عیان = ظاهر و آشکار ]

حیف است چنین روی نگارین که بپوشی / سودی به مساکین رسد آخر چه زیانت ؟

موجب دریغ است که چهرۀ زیبایت را پنهان سازی ، اگر دوستداران مشتاقت آن را ببینند ، به تو چه زیانی می رسد ؟ [ حیف = در تداول عامه کلمه ای است برای نشان دان تحسّر و تأسف ، دریغا ، افسوس . و به فتح اول ( حَیف ) به معنی ظلم و ستم  / نگارین = آراسته و زیبا / مساکین = جمعِ مسکین ، درویشان و کسانی که هیچ ندارند ، حقیران و ضعیفان ]

بازآی که در دیده بمانده ست خیالت / بنشین که به خاطر بگِرفته ست نشانت

بازگرد و بنشین ، زیرا تصویر خیالی تو در آیینۀ چشمانم باقی مانده و اثر و نشانت در ذهنم نقش بسته است . [ خیال = تصوّر چیزی در ذهن هنگامی که در پیش چشم نباشد ، تصویر معشوق / خاطر = فکر و اندیشه ، دل / نشان = نقش و اثر ]

بسیار نباشد دلی از دست بدادن / از جان رمقی دارم و هم برخیِ جانت

دل از کف دادن و عاشق شدن مسئلۀ مهمی نیست . نیمه جانی دارم آن را هم فدای جانت خواهم کرد . [ رمق = باقی جان ، بقیّه حیات ، تاب و توان / برخی = قربانی و فدایی ]

دشنامِ کرَم کردی و گفتیّ و شنیدم / خرّم تن سعدی که برآمد به زبانت

کرامت کردی که به من دشنام دادی ، شنیدم ، خوشا به حال شخص سعدی که نامش را بر زبان جاری ساختی .

شرح و تفسیر غزل 146                     شرح و تفسیر غزل 148