شرح و تفسیر غزل شماره 39 دیوان سعدی شیرازی در مرکز تخصصی شعر و عرفان دیدارجان
شرح و تفسیر غزل شماره 39 دیوان سعدی شیرازی
شاعر : ابو محمد مصلح بن عبدالله ملقب به سعدی شیرازی
کتاب : دیوان اشعار
قالب شعر : غزل
آدرس شعر : غزل شماره 39 دیوان سعدی شیرازی
1) بی تو حرام است به خلوت نشست / حیف بُوَد در به چنین روی بست
2) دامن دولت چو به دست اوفتاد / گر بِهِلی ، باز نیاید به دست
3) این چه نظر بود که خونم بریخت ؟ / وِاین چه نمک بود که ریشم بخست ؟
4) هر که بیفتاد به تیرت ، نخاست / وآن که درآمد به کمندت ، نجَست
5) ما به تو یکباره مقیّد شدیم / مرغ به دام آمد و ، ماهی به شَست
6) صبر قفا خورد و به راهی گریخت / عقل بلا دید و به کُنجی نشست
7) بارِ مذلّت بتوام کشید / عهدِ محبّت نتوانم شکست
8) وِاین رمقی نیز که هست از وجود / پیشِ وجودت نتَوان گفت هست
9) هرگز اگر راه به معنی بَرَد / سجدۀ صورت نکند بُت پَرَست
10) مستی خموش نکند آرزو / هر که چو سعدی شود از عشق مست
شرح و تفسیر غزل شماره 39 دیوان سعدی شیرازی
بی تو حرام است به خلوت نشست / حیف بُوَد در به چنین روی بست
روا نیست که آدمی بی تو خلوت گزیند و تنها به سر بَرَد و حیف است که در به روی چون تو زیبارویی بسته شود .
[ به خلوت نشستن = خلوت نشینی کردن ، عزلت گرفتن / حِیف = در تداول عامه کلمه ای است برای نشان دان تحسّر و تأسف ، دریغا ، افسوس . و به فتح اول ( حَیف ) به معنی ظلم و ستم ]
دامن دولت چو به دست اوفتاد / گر بِهِلی ، باز نیاید به دست
اگر به نیکبختی (رسیدن به معشوق) دست یافتی و آن را رها کردی . بار دیگر بدان نخواهی رسید . ( در این بیت سعادت به کسی مانند شده است که دارای دامن است . )
[ دولت = بخت و اقبال / هلیدن = رها کردن ، وانهادنن ]
این چه نظر بود که خونم بریخت ؟ / وِاین چه نمک بود که ریشم بخست ؟
این چه چشم و نگاهی بود که موجب قتلم گردید ؟ و این چه ملاحتی بود که نمک بر زخم درونم پاشید و آن را ریش کرد ؟
[ نظر = چشم ، نگاه ، توجّه ، عنایت / ریش = زخم و جراحت / خستن = آزرده کردن ، مجروح نمودن ]
هر که بیفتاد به تیرت ، نخاست / وآن که درآمد به کمندت ، نجَست
هر کس را که تیر تو به خاک و خون کشید . برنخواهد خاست و آن کس که اسیر کمندت گردد . خو را از آن رها نخواهد ساخت . یعنی بودن در کمند تو خوش تر از رهایی است .
[ خاستن = برخاستن / جستن = رها شدن ]
ما به تو یکباره مقیّد شدیم / مرغ به دام آمد و ، ماهی به شَست
ما آنچنان به سرعت و بی آنکه خود متوجّه باشیم اسیرت گشتیم . هم بدان سان که مرغی به دامِ صیّادی افتد و ماهی ای به قلّاب ماهیگیری .
[ مقیّد = اسیر ، دربند / شست = قلّابِ اهیگیری ]
صبر قفا خورد و به راهی گریخت / عقل بلا دید و به کُنجی نشست
شکیبایی به دلیل بی تابی سیلی خورد و گریزان به سویی گریخت . عقل نیز دچار مصیبت و گرفتاری شد و به گوشه ای خزید .
[ قفا خوردن = پس گردنی و سیلی خوردن ، آسیب دیدن ]
بارِ مذلّت بتوام کشید / عهدِ محبّت نتوانم شکست
می توانم سنگینی و مشقّت را تاب آورم . ولی پیمان دوستی را شکستن در توانم نیست .
[ مذلّت = خواری ، ذلّت / عهد = پیمان ]
وِاین رمقی نیز که هست از وجود / پیشِ وجودت نتَوان گفت هست
این نیمه جانی که از هستی ام باقی است . در برابر وجود تو نمی توان ادّعا کرد که وجود دارد .
[ رَمق = باقی جان ، بقیّه حیات ، تاب و توان ]
هرگز اگر راه به معنی بَرَد / سجدۀ صورت نکند بُت پَرَست
اگر بت پرست به معنا و حقیقت پی می بُرد و بدآن آگاهی می یافت . دیگر هرگز در برابر صورت و ظاهر زیبای بتان سر به سجده فرود نمی آورد .
[ معنی = حقیقت / راه بردن = رسیدن ، دریافتن / «هرگز» متعلّق به مصراع دوم است . ]
مستی خمرش نکند آرزو / هر که چو سعدی شود از عشق مست
هر کس همانند سعدی در راه عشق و دوستی مست گردد . دیگر مستی بادۀ انگوری را آرز و نمی کند . [ خمر = شراب ، بادۀ انگوری / مست شدن = بی تاب و بی قرار و بی خود گشتن ]
دکلمه غزل شماره 39 دیوان سعدی شیرازی
افصح المتکلّمین ، مصلح بن عبدالله ملقب به سعدی شیرازی ، یکی از ستارگان قَدَرِ اوّل آسمان شعر و ادب فارسی است . وی به تقریب در سال 606 هجری قمری در شیراز و در خانواده ای که به تعبیر خودش ، همه از عالمان دین بودند ، دیده به جهان گشود . در کودکی پدر را از دست داد و تحت سرپرستی و تربیت جدِ مادریش قرار گرفت …
متن کامل زندگینامه سعدی شیرازی را در مرکز تخصصی شعر و عرفان مطالعه نمایید.
در میان آثار منظوم سعدی ، غزل هایش جایگاه ویژه ای دارد . بی تردید بخشی از شهرت سعدی از رهگذر سروده شدن این غزل ها تحقق یافته است . زیرا با مطالعه این سروده هاست که خواننده درمی یابد سعدی در یافته های عاطفی و احساسی خویش را در نهایت فصاحت و بلاغت به نظم کشیده و در اختیار مخاطب قرار داده است .
این غزل ها افزون بر جذابیت و دلفریبی و افزونی که در صورت آنها مشاهده می شود ، در بُعدِ معنایی آینه ای است از افکار انسان دوستانه ، عشق بع هستی و حیات بشری ، عنایت به عوالم روحانی و ماورایی ، تجربه های بشری که سعدی آنها را در سفرهایش و …
متن کامل معرفی جامع کتاب دیوان اشعار سعدی شیرازی را در مرکز تخصصی شعر و عرفان مطالعه نمایید.
منابع و مراجع :
- شرح غزلهای سعدی – جلد اول و دوم – نوشته دکتر محمدرضا برزگر خالقی و دکتر تورج عقدایی – انتشارات زوّار
