شرح و تفسیر غزل شماره 144 دیوان سعدی شیرازی

قامتت گویم که دلبند است و خوب ؟ / یا سخن یا آمدن یا رفتنت ؟

سراپای تو حُسن است . نمی دانم قامتت را به دلبندی و خوبی بستایم ، یا سخن گفتن و آمدن و رفتنت را ؟ [ دلبند = اسیر کنندۀ دل ، عاشق و شیفته کنندۀ دل ]

شرمش از روی تو باید آفتاب / کاندر آید بامداد از روزنت

آفتابی که هر بامداد از دریچۀ خانه ات به درون می تابد ، باید از چهرۀ تابانت شرمسار باشد .

حُسن اندامت نمی گویم به شرح / خود حکایت می کند پیراهنت

ضرورتی ندارد که از زیبایی و تناسب اندام تو مشروح سخن بگویم ، زیرا پیراهن تو به خوبی این زیبایی را بیان می کند . [ حُسن = جمال و زیبایی ]

ای که سر تا پایت از گل خرمن است / رحمتی کن بر گدای خرمنت

ای زیبارویی که سراپایت خرمنی از گل است . بر این گدای خرمنت رحمتی آور و او را محروم مساز .

ماه رویا ، مهربانی پیشه کن / سیرتی چون صورت مستحسنت

ای معشوق ماه رو ، مهربانی پیش گیر ، زیرا باید رفتارت هم مثل صورتت نیکو باشد . [ مستحسن = زیبا و نیکو ]

ای جمال کعبه ، رویی باز کن / تا طوافی می کنم پیرامُنت

ای زیبایی که چونان کعبه روی پوشانده ای ، پرده برافکن و چهره ی بنما تا در گرداگرد حرمت بگردم . [ روی باز کردن = ظاهر گشتن و خود را آشکار نمودن / طواف = گشتن به گِرد چیزی ]

دست گیر این پنج روزم در حیات / تا نگیرم در قیامت دامنت

در این زندگانی پنج روزۀ کوتاه یاری ام کن تا در قیامت برای این بی توجّهی دامنت نگیرم و دادخواهی و تظلّم نکنم . [ پنج روز = کنایه از مدّت اندک عمر / دست گرفتن = کنایه از یاری کردن / دامن گرفتن = کنایه از دادخواهی و تظلّم کردن ]

عزم دارم کز دلت بیرون کنم / وَاندرون جان بسازم مسکنت

بر سر آنم که تو را از دل بیرون کنم و در میان جان جای دهم ، زیرا دل برای تو جایگاه مناسبی نیست .

درد دل با سنگدل گفتن چه سود ؟ / باد سردی می دمم در آهنت

چه سودی دارد که عاشق ، غم دل با معشوق سنگدل در میان نهد ؟ آری ، دم سرد من در دل آهنینت اثری ندارد . [ سنگدل = کنایه از جفاکار ، سخت دل / باد سرد = کنایه از آه حسرت / آه سرد در آهن دمیدن = کنایه از کار بی فایده و بیهوده کردن ]

گفتم : از جَورت بریزم خون خویش / گفت : خون خویشتن در گردنت

به معشوق گفتم : از دست غمت خود را هلاک خواهم ساخت . گفت : در این صورت خونت به گردن خودت است .

گفتم : آتش در زنم آفاق را / گفت : سعدی ، در نگبرد با مَنت

به یار گفتم : همۀ جهان را به آتش می کشم ، گفت : ای سعدی ، آتش تو بر من مؤثر نخواهد بود . [ آفاق = جمع افق به معنی سرزمین ها / درگرفتن = اثر کردن ]

شرح و تفسیر غزل 143                     شرح و تفسیر غزل 145