رسیدن آن شخص به مصر و شب بیرون آمدن به کوی | شرح و تفسیر

اتفاقاََ اندر آن شب های تار / دیده بُد مردم ز شب دزدان ، ضِرار

اتفاقاََ در آن شب های تاریک ، مردم از دست دزدان زیان می دیدند . [ ضِرار = زیان رسانده به یکدیگر ]

بود شب های مخوف و مُنتَحَس / پس به جِد می جُست دزدان را عسس

آن شب ها ، شب هایی هولناک و منحوس بود . از اینرو داروغه با جدیّت تمام در پیِ دستگیری دزدان بود . [ مُنتَحَس = شوم ، بَد شگون ، منحوس ]

تا خلیفه گفت که : ببرید دست / هر که شب گردد ، و گر خویشِ من است

اوضاع آنقدر نااَمن بود که خلیفه به داروغه دستور داد که هر کس شبانه در محلّه راه برود به او امان ندهید . حتّی اگر از خویشان من بود بگیرید و دستش را قطع کنید .

بر عَسَس کرده مَلِک تهدید و بیم / که چرا باشید بر دزدان رحیم ؟

شاه (خلیفه) داروغه را تهدید و تخویف کرده است که چرا اینقدر نسبت به دزدان ملایمت و مهربانی نشان می دهید ؟

عِشوه شان را از چه رو باور کنید ؟ / یا چرا زیشان قبولِ زَر کنید ؟

چرا گولِ آنان را می خورید ؟ یعنی چرا وقتی شبانه با آنان برخورد می کنید و از آنان سؤال می کنید که شما کیستید . حرفشان را باور می کنید . یا چرا وقتی دانستید آنان دزد و حرامی اند رشوه می گیرید و آزادشان می کنید ؟

رَحم بر دزدان و هر منحوس دست / بر ضعیفان ضربت و بی رحمی است

بدانید که ترحّم بر دزدان و گُجسته دستان ، آسیب آوردن به فرودستان و بی رحمی به آنان است . [ ترحّم بر پلنگ تیز دندان ، ستمکاری بود بر گوسفندان ] ( منحوس دست = گُجسته دست ، آنکه دستی شُوم و نحس دارد )

هین ز رنجِ خاص ، مَسکُل ز انتقام / رنجِ او کم بین ، ببین تو رنجِ عام

بهوش باش ، مبادا از بیم رنجش چند نفر از عقوبت به موقع دست بکشی . به رنج آن چند نفر توجّه مکن . بلکه رنج عموم مردم را در نظر داشته باش . [ مَسکُل = در اصل به معنی گسیختن و پاره شدن است امّا در اینجا دست بر مدار و صرف نظر مکن ]

اِصبَعِ مَلدوغ بُر در دفعِ شَر / در تعدّی و هلاکِ تن نگر

برای مثال ، انگشتی که توسط مار ، گزیده شده است باید قطع کنی تا با سرایت زهر به سایر اندامهای بدن ، شخص به هلاکت نرسد . [ اِصبع = انگشت / مَلدوغ =مارگزیده / اِصبع مَلدوغ = انگشتی که با نیش مار گزیده شده باشد / تعدّی = در اصل به معنی ظلم و تجاوز است امّا در اینجا به معنی سرایت کردن زهر به سایر اندامهای بدن است ]

اتفاقاََ اندر آن ایّام ، دزد / گشته بود انبوه ، پخته و خام دزد

اتفاقاََ در آن ایّام ، تعداد دزدان ماهر و ناشی زیاد شده بود .

در چنین وقتش بدید و سخت زد / چوب ها و زخم هایِ بی عدد

در این موقعیّت بود که داروغه ، آن شخص غریب را دید و سخت مضروبش کرد و ضربات بیشمار چوب بر سر و روی او فرود آورد .

نعره و فریاد زآن درویش خاست / که مَزَن تا من بگویم حال ، راست

نعره و فریاد آن شخص فقیر بلند شد و گفت : نزن تا راستش را بگویم .

گفت : اینک دادمت مُهلت ، بگو / تا به شب چون آمدی بیرون به کو ؟

داروغه گفت : اکنون به تو مهلت دادم تا بگویی که چرا شبانه وارد این محلّه شده ای ؟

تو نه یی زینجا ، غریب و مُنکری / راستی گو ، تا به چه مکر اندری

تو اهلِ این محلّه نیستی . بلکه غریبه و ناشناسی . راستش را بگو چه نقشه ای در سر داری ؟ [ مُنکر = ناشناس ]

اهلِ دیوان بر عَسس طعنه زدند / که چرا دزدان کنون اَنبُه شدند ؟

داروغه برای آنکه سببِ کتک زدنش را به آن شخص غریب تفهیم کند گفت : حکومتیان مرا (داروغه) سرزنش می کنند که چرا دزدان اینقدر زیاد شده اند ؟

اَنبُهی از توست و از امثالِ توست / وا نما یارانِ زشتت را نخست

زیادی نفرات دزدان از تو و از امثال توست . هر چه زودتر یارانِ بَدکار خود را معرفی کن . یعنی دزدان دیگر را لو بده .

ورنه کینِ جمله را از تو کشم / تا شود ایمن زَرِ هر مُحتَشَم

واِلّا چنان انتقامی از تو خواهم گرفت که اموال هر ثروتمندی در امان باشد .

گفت او از بعدِ سوگندانِ پُر / که نیَم من خانه سوز و کیسه بُر

آن شخص غریب سوگندهای محکم و غلیظی خورد که من دزد و جیب بُر نیستم . [ خانه سوز = مجازاََ به معنی دزد است / کیسه بُر = دزد ، جیب بُر ]

من نه مردِ دزدی و بیدادی ام / من غریبِ مصرم و بغدادی ام

من اصلاََ اهلِ دزدی و ستمگری نیستم . من اهلِ بغدادم و در مصر غریبم .

شرح و تفسیر بخش قبل                     شرح و تفسیر بخش بعد