دعا کردن موسی آن شخص را تا به ایمان رود از دنیا | شرح و تفسیر

پادشاهی کن ، بر او بخشا ، که او / سهو کرد و ، خیره رویی و ، غُلو

خداوندا در حقِ این نادان ، بزرگواری فرما و او را ببخش ، زیرا او خطا کرد و گستاخی نمود و پا از گلیمِ خود فراتر نهاد .

گفتمش : این عِلم نه در خوردِ توست / دفع پندارید گفتم را و سُست

من ( موسی ) ، بارها به او گفتم که این علم یعنی علمِ غیب در شأنِ تو نیست و قابلیت آن را نداری . امّا او خیال می کرد که من می خواهم او را از سرم باز کنم و خیال می کرد که حرف هایم بیهوده است .

دست را بر اژدها آن کس زند / که عصا را دستش اژدرها کند

کسی می تواند دست به اژدها برد که دستش عصا را اژدها کند یعنی قابلیت اش را داشته باشد .

سِرِ غیب آن را سِزد آموختن / که ز گفتن لب تواند دوختن

همینطور کسی می تواند اسرارِ غیب را یاد بگیرد که بتواند لب از افشای آن ببندد . [ برای همین گفته اند « آشکار ساختن اسرارِ الهی کفر است . دانست آن که دانست و ندانست آن که ندانست » توضیح «کتمانِ سِر» در شرح بیت 1762 دفتر اوّل آمده است ]

در خورِ دریا نشد جز مرغِ آب / فهم کن ، وَاَللهُ و اَعلَم بِالصّواب

برای مثال ، هیچ پرنده و مرغی شایسته دریا نیست مگر پرنده و مرغِ آبی . این نکته را دریاب که خداوند به راهِ راست و درست داناتر است . [ اولیاء الله همچون مرغانِ آبی در دریای بیکرانِ اسرارِ الهی شناورند . امّا سایرِ مردم مانند مرغانِ خاکی اند و استعدادِ ورود به دریا را ندارند و اگر هم خود را به دریا زنند هلاک شوند . بنابراین در بیانِ اسرار نیز باید مراتب و قابلیت ها را رعایت کرد . ]

او به دریا رفت و مرغِ آبی نبود / گشت غرقه ، دست گیرش ، ای وَدود

آن شخصِ خام اندیش که می خواست زبانِ حیوانات را یاد بگیرد داخلِ دریا شد و چون مرغِ آبی نبود یعنی قابلیت دریا را نداشت ، غرق شد . پس ای خداوندی که دوستدار بندگانت هستی . دست او را بگیر و مگذار که بی ایمان از دنیا رود .

اجابت کردن حق تعالی ، دعای موسی (ع) را

گفت : بخشیدم بدو ایمان ، نَعَم / ور تو خواهی این زمان زنده ش کنم

حضرت حق تعالی گفت : آری ای موسی ، من به آن مرد ، ایمان عطا کردم و اگر تو بخواهی اکنون زنده اش می کنم .

بلکه جمله مُردگانِ خاک را / این زمان زنده کنم بهرِ تو را

بلکه به خاطرِ تو اکنون همۀ مُردگانِ در خاک خفته را زنده می کنم .

گفت موسی : این جهانِ مُردن است / آن جهان انگیز ، کآنجا روشن است

موسی (ع) عرضه داشت : خداوندا این جهان ، جهانِ مردن است . در آن جهان که جهانِ روشنی است زنده اش فرما .

این فناجا ، چون جهانِ بود نیست / بازگشتِ عاریت ، بس سود نیست

چون این جایگاهِ نیستی ، جهانِ ماندن و بقا نیست . پس بازگشتِ موقت به این جهان ، نفعِ چندانی برای بازگشت کنندگان ندارد . زیرا باید چند صباحِ دیگر دوباره از این جهان بکوچند .

رحمتی افشان بر ایشان هم کنون / در نهانخانۀ لَدَینا مُحضَرُون

خداوندا اینک در نهانخانۀ « همه نزدِ ما حاضرند » رحمتی بر آنان نثار فرما . [ مصراع دوم اشاره است به آیه 32 سورۀ یس ، که توضیح آن در شرح بیت 3672 دفتر اوّل آمده است . ]

تا بدانی که زیانِ جسم و مال / سودِ جان باشد ، رهاند از وَبال

این نکته را باید بدانی که ضرر و زیان جسمانی و جانی به نفعِ جان است و جان را از پلیدی و رنجِ مادّی و دنیایی می رهاند . یعنی مهارِ شهوات ، روح را تعالی می بخشد . [ در واقع پیامِ اصلی حکایت مذکور ، این بیت است . ]

پس ریاضت را به جان شو مشتری / چون سپردی تن به خدمت ، جان بَری

اینک بدان که باید با دل و جان خواهان و خریدار ریاضت باشی . هر گاه جسمِ خود را در خدمتِ روح قرار دهی ، روحت از پلیدی خواهد رهید . [ ریاضت = در لغت به معنی رام کردن ستور و تعلیم و تربیت اسب جهتِ سوار شدن است . امّا در اصطلاحِ عرفانی به معنی تمرین دادن نَفس برای حصولِ صدق در نیّت و گفتار و کردار است یعنی آدمی باید در پرتوِ ریاضت به جایی رسد که همۀ نیّات قلبی و اعمالِ خود را خالصاََ برای حق تعالی قرار دهد . صوفیان برای ریاضت سه مرتبه قایل شده اند . ریاضت عامه ، ریاضت خاصه و ریاضتِ اخصِ خواص . ( شرح منازل السائرین ، ص 43 و 44 ) . ریاضت بر دو نوع ادست : ریاضت اجباری ، ریاضت اختیاری .

ریاضت اجباری = پریشانی هایی است که بر اثرِ حوادثِ ناگوار در زندگانی هر کس به نوعی پیش می آید . مولانا می گوید این حوادث را نیز باید با صبر و شکیبایی تحمل کرد و بیتابی اظهار ننمود . چه بسا همین زیان ها ، بلا گردان جانِ آدمی باشد .

ریاضت اختیاری = مخصوصِ سالکان و مؤمنان است که با اراده و آگاهی آن را برای خود برمی گزینند تا نَفسِ خود را مهار زنند و خود را به کمال رسانند .

ور ریاضت آیدت بی اختیار / سر بنه ، شکرانه دِه ، ای کامیار

ای کامروا ، هر گاه ریاضت و رنجی بی اختیار و اراده ات به تو روی آورد و سرِ تسلیم فرود آر و شکرانه بده که آن ریاضت موجبِ ریاضِ دولت و سعادتِ تو می شود . [ زیرا آدمی همانطور که در سختی جانکاه و فشارِ فراتر از تاب و توانِ خود تباه می شود ، در راحتی محض نیز تباه می گردد . ]

چون حقت داد آن ریاضت ، شُکر کن / تو نکردی او کشیدت ز امرِ کُن

هر گاه خداوندِ متعال ، چنین ریاضتی به تو داد ، شکرِ حق را به جای آر که این ریاضت را به اختیارِ خودت انتخاب نکردی بلکه مشیّتِ الهی تو را به ریاضت واداشته است . [ منظور از امرِ کُن ، اشاره است به آیه ۱۱۷ سوره بقره . « … و چون آفریدن چیزی را اراده فرماید . به محضِ اینگه گوید : موجود باش ، پس موجود شود . » و نیز اشاره است به آیه ۸۲ سوره یس که می فرماید : « فرمان نافذ خدا چنین است که هر گاه آفرینش چیزی را اراده کند به محض آنکه گوید : باش ، می شود » ]

شرح و تفسیر بخش قبل                    شرح و تفسیر بخش بعد