گفتن سلیمان به بلقیس که مرا جهد است در ایمان تو | شرح و تفسیر

ور بُوَد شهوت ، امیرِ شهوتم / نه اسیرِ شهوتِ رویِ بُتم

و اگر هم فرضاََ شهوتی هم در وجودِ من باشد ، بر آن چیره و مسلّطم . نه اینکه مقهورِ شهوتِ صورت زیبارویی باشم .

بُت شکن بوده ست اصلِ اصلِ ما / چون خلیلِ حقّ و ، جملۀ انبیا

زیرا اصل و جوهرِ ما بُت شکن بوده است مانندِ حضرت ابراهیم خلیل (ع) و جمیعِ پیامبران .

گر درآییم ای رهی در بتکده / بت سُجود آرَد نه ما در مَعبَده

ای بندۀ شهوت ، اگر ما به بتُخانه ای درآییم . بُت در بُتخانه به ما سجده می کند نه ما به بُت . [ رَهی = بنده ، غلام ]

احمد و بوجَهل در بتخانه رفت / زین شدن ، تا آن شده ، فرقی ست زَفت

حضرت احمد (ص) و ابوجَهل هر دو به بُتخانه رفتند امّا رفتنِ آن حضرت با رفتنِ آن حق ستیز تفاوت بسیاری دارد .

این درآید ، سر نهند او را بُتان / آن درآید ، سَر نهد چون اُمَّتان

هر گاه محمد (ص) به بُتخانه وارد شود . بُت ها جملگی در برابرش به خاک فرومی افتند امّا وقتی که ابوجهل وارد بُتخانه می شود به بت ها سجده می کند .

این جهانِ شهوتی بتخانه ای ست / انبیا و کافران را لانه ای ست

این دنیای آکنده از شهواتِ حیوانی مانندِ بتکده ای است که هم پیامبران در آن منزل دارند و هم کافران . [ پیامبران بتِ شهوات را شکستند امّا کافران بنده و اسیر شهوات شدند . ]

لیک شهوت بندۀ پاکان بُوَد / زر نسوزد ز آنکه نقدِ کان بُوَد

امّا شهوت ، بنده و مطیعِ پاکدلان است چنانکه طلا در میان آتش نمی سوزد زیرا خالص و بدون غش است . [ انسان های جلیل القدری که ایمانی پاک و خالص دارند شهوات و غرایز حیوانی نمی تواند به هویّتِ معنوی آنان آسیب بزند . ]

کافران قلب اند و پاکان همچو زر / اندرین بوته دَرند این دو نفر

کافران مانندِ طلای تقلبی هستند و پتکدلان مانندِ طلای ناب . و هر دو در بوتۀ امتحان قرار گرفته اند . [ حق طلبان و حق ستیزان هر دو در بوتۀ این دنیا موردِ امتحان قرار می گیرند . ]

قلب چون آمد ، سیه شد در زمان / زر درآمد ، شد زریِّ آن عِیان

همینکه طلای تقلبی را در بوتۀ زرگری قرار دهند فوراََ سیاه می شود . امّا وقتی طلای ناب را درونِ بوته بنهند خالص بودن آن نمایان می گردد .

دست و پا انداخت زر در بوته خَوش / در رُخِ آتش همی خندد رَگَش

طلای ناب در بوتۀ آزمایش با خوشحالی و نشاط دست و پا می زند و با تمامِ وجود و از صمیمِ قلب به رویِ آتش می خندد . [ رَگ = در اینجا کنایه از بنیاد و صمیمِ وجود است . از آنرو که رگ سببِ انتقالِ خون و حیات در تمامِ بدن است . ]

جسمِ ما ، روپوشِ ما شد در جهان / ما چو دریا زیرِ این کَه در نهان

جسمِ ما در این دنیا پوشانندۀ حقیقتِ ماست . ما همچون دریاییم که در زیرِ مقداری کاه پنهان شده باشیم . [ همانطور که کاه می تواند سطح دریا را بپوشاند . جسمِ ما نیز حقیقتِ باطنی ما را پوشانده است . ]

شاهِ دین را مَنگر ای نادان به طین / کین نظر ، کرده ست ابلیسِ لعین

ای نادان مبادا شاهِ دین را مقداری گِل بینی . یعنی مبادا انسانِ کامل را فقط به صورتِ یک موجودِ مادّی تصور کنی . زیرا ابلیس ملعون نیز اینگونه به حضرت آدم (ع) تگاه کرد .

کی توان اندود این خورشید را / با کفِ گِل ؟ تو بگو آخِر مرا

آخِر تو به من بگو که چگونه می توان با مُشتی گِل این آفتابِ جهانتاب را پوشاند ؟

گر بریزی خاک و صد خاکسترش / بر سرِ نور ، او برآید بر سرش

فرضاََ اگر بر نورِ این آفتاب صد بار خاک و خاکستر بریزی . باز نورِ آفتاب از آن خاک سر بیرون می آورد و مستور نمی شود .

کَه کِه باشد کو بپوشد رویِ آب ؟ / طین که باشد کو بپوشد آفتاب ؟

کاه چیست که بتواند رویِ آبِ دریا را بپوشاند ؟ گِل چیست که بتواند خورشید را بپوشاند ؟

خیز بلقیسا چو اَدهَم شاهوار / دُود ازین مُلکِ دو سه روزه برآر

ای بلقیس مانندِ ابراهیمِ اَدهَم همّت کن و بزرگوارانه بساطِ این سلطنت دو سه روزۀ دنیوی را بسوزان و از آن چشم بپوش . [ دُود برآوردن = کنایه از آتش زدن و نابود کردن ]

شرح و تفسیر بخش قبل                    شرح و تفسیر بخش بعد