غزل شماره 90 دیوان خواجه حافظ شیرازی | شرح و تفسیر

حیف است طایری چو تو در خاکدانِ غم / ز اینجا به آشیانِ وفا می فرستمت

خواجه خطاب به هدهد صبا می فرماید : حیف است مرغی چون تو در خاکدان غم باشد یعنی دنیا مزبلۀ غم است . ماندن مرغ بلند پروازی چون تو ، در آنجا حیف است . پس تو را به آشیان وفا یعنی کوی جانان می فرستم . [ طایر = اینجا به معنی مرغ است / خاکدان = مزبله / خاکدان غم = کنایه از دنیا است ]

در راهِ عشق مرحلۀ قُرب و بُعد نیست / می بینمت عیان و دعا می فرستمت

خطاب را از هدهد به جانان متوجه نموده می فرماید : در طریق عشق مرحلۀ قرب و بُعد نیست ، تو را آشکار می بینم و برایت دُعا می فرستم . وقتی عشقِ عاشق به مرحلۀ کمال رسید به هر کجا که نگاه کند جانان خود را می بیند .

هر صبح و شام قافله ای از دعای خیر / در صحبتِ شمال و صبا می فرستمت

هر صبح و شام ، دعاعای کثیره به همراهِ بادِ صبا و شمال برایت می فرستم . زیرا این ها مرید عاشقان و پیک مشتاقانند . خلاصه از هر حیث به اسرار عشاق محرمند .

تا لشکرت نکند مُلکِ دل خراب / جانِ عزیز خود به نوا می فرستمت

برای اینکه لشکرِ غمت ، مُلکِ دلم را خراب نکند . جانِ عزیز خود را برای لشکر غمت آذوقه فرستادم . [ مُلک = در اینجا به معنی مملکت آمده / نوا = ارزاق ]

ای غایب از نظر که شدی همنشینِ دل / می گویمت دعا و ثنا می فرستمت

ای جانان غایب از نظر که مقارن و مصاحبِ دلی ، شب و روز دعایت می کنم و برایت ثنا می فرستم . منظور این است که ظاهراََ و باطناََ به دعا و ثنایت مشغولیم . ظاهراََ به وسیله زبان و باطناََ بوسیله نامه و مکتوب .

در رویِ خود تفرُّجِ صُنع خدای کُن / کائینۀ خدای نما می فرستمت

در روی خود صنع خدا را تماشا کن که برایت آیینه خدای نما می فرستم . خلاصه برایت آیینۀ قلبی می فرستم ، روی با کمالت را مقابل آن نگهدار و نظری کن و صنع خدا را در آن مشاهده کن . [ آیینه خدای نما = آیینه ای که خدا را نمایان سازد / صنع = مصنوع ، مخلوق خدا ]

تا مُطربان ز شوقِ مَنَت آگهی دهند / قول و غزل به ساز و نوا می فرستمت

برای اینکه مطربان از اشتیاق من نسبت به تو آگاهت نمایند . قول و غزل تصنیف نموده و با ساز و نوا برایت فرستادم . خلاصه اشعار را به این دلیل به طرزِ مقامات و نعمات فرستادم که هنگام شنیدن از مطربان ، شوق و اشتیاق مرا نسبت به خود بدانی . [ مطربان = مراد سازندگان و گویندگان است / شوق = علاقۀ نفس به چیزی / ساز = آهنگ ]

ساقی بیا که هاتفِ غیبم به مژده گفت / با درد صبر کُن که دوا می فرستمت

ای ساقی بیا که هاتف غیب به طریق مژده به من گفت : با درد بساز که برایت دوا می فرستم . [ هاتف = آوازِ غیبی که صاحب آن دیده نمی شود ]

حافظ سرودِ مجلسِ ما ذکر خیرِ توست / بشتاب هان که اسب و قبا می فرستمت

ای حافظ ، سرودِ مجلسِ ما تو را به خوبی یاد کردن است . زود باش که برایت اسب و قبا فرستادم . بیا و مجلسِ ما را مشرف کن . [ سرود = آهنگ و نوا / ذکر خیر = ذکری که خیر و خوبی را بیان کند / قبا = یک نوع لباس است که جلویش سراسر باز باشد ، احتمال دارد منظور بارانی باشد زیرا وقتی که یکی از اکابر ، کسی را به مجلس خود دعوت می نمود . رسم بود که برایش اسب و یک بارانی می فرستاد ]

شرح و تفسیر غزل 89                    شرح و تفسیر غزل 91