شرح و تفسیر غزل شماره 77 دیوان سعدی شیرازی

هر کس به جهان خرّمی ای پیش گرفتند / ما را غمت ای ماه پری چهره تمام است

هر کسی در دنیا به گونه ای به شادمانی سرگرم است ، ولی ای زیباروی پری چهره ، اندوه عشق تو برای ما کافی است . [ پری چهره = زیبارو / پری = جنّ مؤنّث که موجودی است از عالَم غیر مرئی که با جمال خود انسان را می فریبد / تمام = بس ]

برخیز که در سایۀ سروی بنشینیم / کآنجا که تو بنشینی بر سرو قیام است

برخیز تا برویم و در سایه سروی بنشینیم . آری ، هر جا که تو بنشینی ، سرو با همۀ راست قامتی باید کمر به خدمت تو بندد و در پیش تو به پای ایستد . [ قیام = به خدمت ایستادن ]

دامِ دل صاحب نظرانت خَم گیسوست / و آن خال بُناگوش مگر دانۀ دام است

خم گیسوانت چونان دامی دل اهل نظر را صید می کند و خال کنار بناگوشت چونان دانه ای برای فریب دل در زیر این دام نهاده شده است . [ صاحب نظران = روشن دلان و آگاهان ، کسانی که به چشم دل در کارها نگرند / خم = پیچ و تاب / بناگوش = نرمه و پسِ گوش / مگر = قید است به معنی همانا ، یقیناََ ]

با چون تو حریفی به چنین جای در این وقت / گر باده خورم ، خَمر بهشتی نه حرام است

اگر با محبوبی چون تو در چنین جای مناسبی و در این لحظۀ خوش شراب نوشم . آن می حرام نیست بلکه مثل شراب بهشتی حلال است . [ خَمر بهشتی = شراب طهور بهشتی ]

با محتسب شهر بگویید که زنهار / در مجلس ما سنگ مینداز که جام است

به مأمور احتساب بگویید که مبادا سنگ در مجلس ما بیندازی ، زیرا در این مجلس جام های شکننده وجود دارد . جام شکنی مکن و محفل ما را بر هم مزن . [ محتسب = نهی کننده از امور ممنوع در شرع ، مأموری که کار او نظارت در اجرای احکام دین بود . از شخصیت های منفی و دوست نداشتنی در شعر فارسی است . / زنهار = شبه جمله است به معنی بدان و آگاه باش / سنگ انداختن = کنایه از آزار رساندن ، مزاحم شدن ]

غیرت نگذارد که بگویم که مرا کُشت / تا خلق ندانند که معشوقه چه نام است

غیرت و رشک به من اجازه نمی دهد تا کُشندۀ خویش را معرّفی کنم . زیرا در آن صورت ، مردم نام معشوق مرا خواهند دانست . [ غیرت = رشک و حسد ]

دردا که بپختیم در این سوز نهانی / و آن را خبر از آتش ما نیست که خام است

دریغا که در این آتش پنهان سوختیم ، امّا کسی که خام است و آتشی در درون ندارد ، از سوز دل ما آگاه نیست . [ سوز نهانی = سوز و گداز دل / پختن = کنایه از با تجربه و کار آزموده شدن است / آتش = کنایه از غم و اندوه عشق / خام = کنایه از ناآزموده و بی تجربه ]

سعدی ، مبَر اندیشه که در کام نهنگان / چون در نظر دوست نشینی ، همه کام است

ای سعدی ، اندوه به خود راه مده ، زیرا اگر دوست ترا بپذیرد ، حتّی در دهان نهنگ هم به آرزوی خویش خواهی رسید . [ اندیشه بردن = ترسیدن ، بیمناک شدن / کام (مصراع اوّل) = دهان / کام (مصراع دوم) = مراد و آرزو / نظر = نگاه ، مقابل ]

شرح و تفسیر غزل 76                     شرح و تفسیر غزل 78