بیان تفسیر یا حَسرَةََ عَلَی العِبادِ ما یَأتیهِم مِن رَسُولِِ | شرح و تفسیر در مرکز تخصصی شعر و عرفان دیدارجان
بیان تفسیر یا حَسرَةََ عَلَی العِبادِ ما یَأتیهِم مِن رَسُولِِ | شرح و تفسیر
شاعر : مولانا جلال الدین محمد بلخی
کتاب : مثنوی معنوی
قالب شعر : مثنوی
آدرس شعر : مثنوی معنوی مولوی دفتر پنجم ابیات 346 تا 353
نام حکایت : حکایت ورود حدیث اَلکافِرُ یَأکُلُ فی سَبعَةِ اَمعآءِِ وَالمُؤمِنُ یَأکُلُ
بخش : 15 از 19 ( بیان تفسیر یا حَسرَةََ عَلَی العِبادِ ما یَأتیهِم مِن رَسُولِِ )
خلاصه حکایت ورود حدیث اَلکافِرُ یَأکُلُ فی سَبعَةِ اَمعآءِِ وَالمُؤمِنُ یَأکُلُ
تنی چند از کافران از راهی دور به مسجد درآمدند و به پیامبر (ص) گفتند که ما را به عنوان مهمان بپذیر . پیامبر رو به اصحابِ خود کرد و فرمود هر کدامتان یکی از این افراد را به خانۀ خود ببرد و از او پذیرایی کند . هر یک از آنان بیدرنگ یکی از کافران را انتخاب کردند و با خود بردند . امّا در آن میان یکی از کافران که بس جسیم و تنومند بود باقی ماند و کسی حاضر نشد او را به خانۀ خود ببرد . زیرا از ظاهرش پیدا بود که پُرخورست . پیامبر وقتی دید که کسی حاضر نیست میزبانِ او شود . خود ، او را به خانه بُرد تا از او پذیرایی کند . چون وقتِ شام رسید اهلِ خانۀ پیامبر پی در پی طعام می آوردند و …
متن کامل ” حکایت ورود حدیث اَلکافِرُ یَأکُلُ فی سَبعَةِ اَمعآءِِ وَالمُؤمِنُ یَأکُلُ “ را در مرکز تخصصی شعر و عرفان مطالعه نمایید.
متن کامل ابیات بیان تفسیر یا حَسرَةََ عَلَی العِبادِ ما یَأتیهِم مِن رَسُولِِ
ابیات 346 الی 353
346) او همی گوید که از اَشکالِ تو / غِرّه گشتم ، دیر دیدم حالِ تو
347) شَمع ، مُرده ، باده رفته ، دلربا / غوطه خورد از ننگِ کژبینیِّ ما
348) ظَلَّتِ الاَرباحُ خُسرَاََ مَغرَما / تَشتَکی شَکوا اِلَی اللهِ العَما
349) حَبَّذا اَرواحُ اِخوانِِ ثِقات / مُسلِماتِِ مُؤمِناتِِ قانِتات
350) هر کسی رُویی به سُویی بُرده اند / و آن عزیزان رُو به بی سُو کرده اند
351) هر کبوتر می پَرَد در مذهبی / وین کبوتر جانبِ بی جانبی
352) ما نَه مُرغانِ هوا ، نه خانگی / دانۀ ما دانۀ بی دانگی
353) زآن فراخ آمد چنین روزیِّ ما / که دریدن شد قبادُوزیِّ ما
شرح و تفسیر بیان تفسیر یا حَسرَةََ عَلَی العِبادِ ما یَأتیهِم مِن رَسُولِِ
او همی گوید که از اَشکالِ تو / غِرّه گشتم ، دیر دیدم حالِ تو
آن غافلِ هوی پرست به شمعِ خود ، یعنی به معشوق و معبودِ دروغینِ خود می گوید : من فریبِ ظاهرِ رنگارنگ و متنوعِ تو را خوردم و دیر حقیقتِ تو را دریافتم . ( اَشکال = شِکل ها ، صورت ها ، جمع شکل ، در اینجا به معنی ظاهرِ فریبنده و رنگارنگ است ) [ مولانا در این بخش به تفسیر آیه 30 سورۀ یس پرداخته است . « افسوس بر این بندگان که هیچ رسولی برای هدایتِ ایشان نیامد جز آنکه او را به تمسخر و استهزا گرفتند » ]
شَمع ، مُرده ، باده رفته ، دلربا / غوطه خورد از ننگِ کژبینیِّ ما
شمع ، خاموش شده است . یعنی معشوق ها و معبودهای مجازی فانی شده اند . و لذّاتِ نفسانی به زوال رفته است و معشوقِ حقیقی نیز به خاطرِ ننگ و عیبِ برخاسته از بینشِ ناصحیح ما ، خود را از ما پوشیده داشته است . ( غوطه خوردن = فرو رفتن در آب ، در اینجا کنایه از مخفی شدن است ) [ مراد از «شمع» ، معشوقِ مجازی و نفسانی است و مراد از «باده» ، لذّاتِ شهوانی است و مراد از «دلربا» ، معشوق و معبود حقیقی است . برای آنکه معنی بیت مخدوش نشود باید «دلربا» را فاعلِ «غوطه خورَد» دانست . ]
منظور بیت : اختفای حضرتِ معشوق از دیدگانِ ما به خاطرِ ضعفِ دیدۀ دلِ ماست . چنانکه آفتابِ جهانتاب ، می تابد امّا خفّاشکانِ ضعیف تابِ رویتِ آفتاب ندارند . مولانا در بیت 1120 دفتر اوّل فرماید :
جان ز پیدایی و نزدیکی گُم است / چون شکم پُر آب و لب خشک چون خُم است
ظَلَّتِ الاَرباحُ خُسرَاََ مَغرَما / تَشتَکی شَکوا اِلَی اللهِ العَما
بر اثرِ کژبینی ، سودها به زیانی سخت و پایدار مبدّل شد . از کوردلیِ خود به خدا شکایت کُن . [ ظَلَّت = در اینجا به معنی «شد» و «گردید» / اَرباح = جمع رِبح به معنی سود و منفعت / مَغرَم = ثبوت ، ملازمت ]
حَبَّذا اَرواحُ اِخوانِِ ثِقات / مُسلِماتِِ مُؤمِناتِِ قانِتات
زهی به جان های برادرانِ موردِ اعتماد که آن جان ها مسلمان و مؤمن و فروتن اند . [ حَبَّذا = خوشا ، زهی / اِخوان = برادران / ثِقات = اشخاص مورد اعتماد / قاینات = اشخاص خداترس و پرهیزگار ]
هر کسی رُویی به سُویی بُرده اند / و آن عزیزان رُو به بی سُو کرده اند
هر کس رو به طرفی کرده است . امّا آن انسان های والا و ارجمند رو به سویِ بی سویی کرده اند . [ در این دنیا هر کس به دنبالِ مطلوبی است امّا آن عارفانِ عاشق رو به عالمِ معنا کرده اند که بیکران است و هیچ سمت و سویی ندارد . به عبارتی لاتعیّن و لاتقیّد است . در قسمتی از آیه 115 سورۀ بقره آمده است « … به هر جا روی کنید آنجاست خداوند … » ]
هر کبوتر می پَرَد در مذهبی / وین کبوتر جانبِ بی جانبی
برای مثال ، هر کبوتری در راهی به پرواز درمی آید امّا این کبوتر به جانبِ بی جانبی پرواز می کند . [ مذهب = محلِ رفتن ، راه ]
ما نَه مُرغانِ هوا ، نه خانگی / دانۀ ما دانۀ بی دانگی
ما نه از پرندگانِ هوا هستیم و نه از پرندگانِ خانگی . دانه ما بی دانه بودن است . [ برگِ بی برگی بُوَد ما را نوال ]
زآن فراخ آمد چنین روزیِّ ما / که دریدن شد قبادُوزیِّ ما
از آن رو روزیِ ما فراوان شده است که پاره کردنِ قبا برای ما به منزلۀ قبا دوختن است . [ در این چند بیت مولانا می گوید : ابنایِ دنیا در پی حشمت و شوکتِ دنیوی اند . امّا عارفانِ عاشق ، شکوه و جلالِ حقیقی را در طرد و نفی حشمت و شوکتِ دنیوی می دانند . پس « ز کف بگذر اگر اهلِ صفایی » از جسم و جسمانیّت بگذر تا به مواهبِ ربّانی و بقای حقیقی برسی . ]
دکلمه بیان تفسیر یا حَسرَةََ عَلَی العِبادِ ما یَأتیهِم مِن رَسُولِِ
خلاصه زندگینامه مولانا جلال الدین محمد بلخی
سرزمین ایران از دیرباز مهد تفکرات عرفانی بوده است . از این رو در طی قرون و اعصار ، نام آورانی بی شمار در عرصه عرفان و تصوف در دامن خود پرورش داده است . یکی از این بزرگان نام آور ، حضرت مولانا جلال الدین محمد بلخی است که به ملای روم و مولوی رومی آوازه یافته است . او در ششم ربیع الاول سال 604 هجری قمری در بلخ زاده شد . پدر او محمدحسین خطیبی است که به بهاءالدین ولد معروف شده است و نیز او را با لقب سلطان العلما یاد کرده اند . بهاء ولد از اکابر صوفیه و اعاظم عرفا بود و خرقه او به احمد غزالی می پیوست و در علم عرفان و …
متن کامل زندگینامه مولانا جلال الدین بلخی را در مرکز تخصصی شعر و عرفان مطالعه نمایید.
خلاصه معرفی کتاب مثنوی معنوی مولوی
مثنوی معنوی کتابی تعلیمی و درسی در زمینه عرفان ، اصول تصوف ، اخلاق ، معارف و …است . مولانا بیشتر به خاطر همین کتاب شریف معروف شده است . مثنوی معنوی دریای ژرفی است که می توان در آن غواصی کرد و به انواع گوهرهای معنوی دست یافت با آنکه تا آن زمان کتابهای ارزشمند و گرانقدری نظیر منطق الطیر عطار نیشابوری و حدیقت الحقیقت سنائی و گلشن راز شبستری از مهمترین و عمیق ترین کتب عرفانی و صوفیانه به شمار می رفتند ولی با ظهور مثنوی معنوی مولانا و جامعیت و ظرافت و نکته های باریک و …
متن کامل معرفی جامع کتاب مثنوی معنوی مولوی را در مرکز تخصصی شعر و عرفان مطالعه نمایید.
منابع و مراجع :
- شرح جامع مثنوی معنوی – دفتر پنجم – تالیف کریم زمانی – انتشارات اطلاعات
