اجتماع اجزای خر عزیر بعد از پوسیدن به اذن خدا | شرح و تفسیر

هین عُزَیرا درنگر اندر خَرَت / که بپوسیدست و ، ریزیده بَرَت

بهوش باش ای عُزَیر و به الاغت نگاه کن که گوشت ها و اعضایش پوسیده و در اطرافت ریخته است .

پیشِ تو گِرد آوریم اَجزاش را / آن سَر و دُمّ و ، دو گوش و ، پاش را

ما در مقابلِ دیدگانِ تو همۀ اعضاء و جوارح او را گِرد می آوریم یعنی سر و دُم و دو گوش و پا و خلاصۀ همۀ اعضای فانی شدۀ او را دوباره احیاء می کنیم .

دست نَی و جزو بر هم می نهد / پاره ها را اجتماعی می دهد

ظاهراََ دستی در میان نیست . امّا آن کسی که همۀ اعضاء و جوارح آن حیوان را بر هم می نهد و به صورتِ نخست ترکیب می کند و به آن حیات می بخشد خدای متعال است .

در نگر در صنعتِ پاره زنی / کو همی دوزد کهن بی سوزنی

تو به هنر دوخت و دوزِ حضرت حق نگاه کن که آن خالقِ متعال بدون بکار بردن نخ و سوزن ، کهنه های متلاشی شده را پیوند می دهد و حیات می بخشد . [ بی سوزنی = کنایه از این است که فعل و مشیّتِ حضرت حق به علل و اسبابِ مادّی مقیّد نیست / پاره زنی = پینه دوزی ، وصله زنی ]

ریسمان و سوزنی نَی وقتِ خَرز / آنچنان دوزد که پیدا نیست دَرز

حق تعالی به هنگامِ دوختن و پیوند از نخی کمک می گیرد و نه از سوزنی ، ولی چنان می دوزد که کوچکترین شکافی در آن دیده نشود . [ خَرز = دوخت و درز گرفتن ]

چَشم بگشا ، حشر را پیدا ببین / تا نمانَد شُبهه ات در یومِ دین

این بیت از قول حضرت حق ، خطاب است به عُزیر : ای عُزیر دیدگانت را باز کن و حشر اموات را آشکارا تماشا کن تا نسبت به روزِ قیامت شک و شبهه ای در تو نماند . [ در چند بیت اخیر از اعادۀ بدن در روز قیامت سخن رفته است . اعتقاد به حشر و نشئۀ برین در سراسر مثنوی ، موج می زند . مولانا به قدری به حیات بازپسین و ظهور قیامت یقین داشته که در واپسین لحظات حیات خود به حسام الدین چَلَبی سفارش می کند که طوری او را در قبر نهد که به گاهِ رستاخیز ، بی هیچ درنگی سر از خاک بردارد : « مرا بالای لَحد نِه که من از همه پیشتر خواهم برخاستن » ( مناقب العارفین ، ج 2 ، ص 584 ) در باب معاد و اعادۀ ابدان بطور کلی سه قول وجود دارد . 1) معاد جسمانی محض 2) معاد روحانی محض 3) معاد جسمانی و روحانی توأماََ . قول آخر ، مقبول ترین اقوال است . این همان چیزی است که ابن سینا در الهیات شفاء و نیز رسالۀ اضحویه از اثبات آن فروماند و شرعاََ مورد تصدیق قرار داد و بعدها ملاصدرا در پرتوِ حرکت جوهریه به اثبات معاد جسمانی پرداخت . ولی پیش از او این مسئله در سخنان مولانا به کرّات آمده و بعید نیست که از آن ملهم باشد . ]

مولانا یک بارِ دیگر داستان عُزیر را در دفتر چهارم ، ابیات 3271 تا 3275 نقل می کند . و از فحوای آن به روشنی برمی آید که او در حشر قائل به بدن مثالی است . یعنی به عقیده وی ، حشر ابدان با این بدن مادّیِ دنیایی نیست بلکه از نوعِ دیگری است که با نشئۀ اخروی مطابق است . چنانکه در آن ابیات ، وقتی عُزیر محشور می شود . بسیار جوان است و پسرانش کلانسال . از اینرو نمی توانند او را بشناسند . و دیگر آنکه مولانا در بیت 1613 دفتر سوم ، صراحتاََ این مسئله را بیان کرده .

آن تویی که بی بدن داری بدن / پس مترس از جسم ، جان بیرون شدن

تا ببینی جامعیّ ام را تمام / تا نلرزی وقتِ مُردن ز اهتمام

تا قدرت جمع کردنم را با چشمِ خود ، ببینی و وقت مرگ از عاقبتِ کار مغموم و بیمناک نشوی . [ برای صاحبان یقین ، مرگ ، برادر خواب است . همانگونه که از خواب ، کسی نمی هراسد از مرگ نیز نباید هراسی به دل راه داد . زیرا خوف و هراس از تصوّرِ فنا و هلاک ناشی می شود . حال که پس از مرگ ، بقا در کار است . بیم جایی ندارد ( شرح کبیر انقروی ، جزو دوم ، دفتر سوم ، ص 659 ) ]

همچنانکه وقتِ خُفتن ایمنی / از فَواتِ جُمله حس هایِ تنی

چنانکه به هنگامِ خوابیدن از قطع شدن و متلاشی گشتن همۀ حواس و مُدرکاتِ خود آسوده خاطری . [ به گاه خواب حواس تعطیل می شود ]

بر حواسِ خود نلرزی وقتِ خواب / گر چه می گردد پریشان و خراب

هنگامِ خوابیدن اگر چه حواست پریشان و خراب می شود امّا از متلاشی شدن آنها هیچگونه ترس و لرزی نداری . یعنی هر کس یقین دارد که تعطیلی حواسِ ظاهره در خواب به معنی نابودی و زوال آنها نیست .

شرح و تفسیر بخش قبل                     شرح و تفسیر بخش بعد