گریختن عیسی علیه السلام بر فراز کوه از احمقان | شرح و تفسیر

عیسی مریم به کوهی می گریخت / شیر گویی خونِ او می خواست ریخت

حضرت عیسی (ع) پسرِ مریم چنان با شتاب به سویِ یک می دوید که گویی شیری خشمگین می خواهد خونِ او را بریزد .

یکی در پی دوید و گفت : خیر / در پی ات کس نیست ، چه گُریزی چو طیر ؟

شخصی به دنبالش دوید و گفت : ان شاء الله که خیر است . کسی که دنبالت نمی کند . پس چرا مانندِ پرندگان ، شتابان می گریزی .

با شتاب آنچنان می تاخت جُفت / کز شتابِ خود ، جوابِ او نگفت

حضرت عیسی (ع) چنان با شتاب می گریخت که از عجلۀ زیاد جوابی به آن مرد نداد . [ جُفت تاختن = با شتاب تاختن ، چهار نعل رفتن ]

یک دو میدان در پیِ عیسی براند / پس به جِدِ جِد عیسی را بخواند

آن شخص یکی دو میدان به دنبالِ حضرتِ عیسی (ع) دوید و در کمالِ جدّیت او را صدا زد .

کز پیِ مَرضاتِ حق یک لحظه بیست / که مرا اندر گُریزت مشکلی ست

ای عیسی برای خشنودی و رضای خدا یک لحظه توقف کن که این جَست و گُریزِ تو برای من مشکلی شده است .

از که این سو می گُریزی ای کریم ؟ / نی پی ات ، شیر و ، نه خصم و ، خوف و بیم

ای بزرگوار ، برای چه به سویِ کوهستان فرار می کنی  ؟ در حالی که نه شیری تو را تعقیب می کند و نه دشمنی و نه اسبابِ بیم و هراسی در کار است .

گفت : از احمق گریزانم ، برو / می رهانم خویش را ، بندم مشو

حضرت عیسی (ع) به آن سؤال کننده اینگونه جواب داد : من از آدمِ احمق فرار می کنم . برو دنبالِ کارت و اینقدر مزاحمِ من نشو که دارم خودم را از دستِ آدم های احمق نجات می دهم .

گفت : آخر آن مسیحا نَی تویی / که شود کور و کر از تو مُستوی ؟

آن شخص گفت : آخر مگر تو آن مسیحی نیستی که نابینایان و ناشنوایان را شفا می بخشیدی ؟ ( مُستوی = در اینجا به معنی بهبود یافتن ) [ طبق مفاد آیه 28 تا 30 بابِ 9 انجیل متّی ، حضرت مسیح (ع) ، بیماران و نابینایان را شفا می داد . در آیه 49 سورۀ آل عمران نیز آمده است که آن حضرت ، کوران مادرزاد و بیماران دچارِ پیسی را شفا می بخشید و مُردگان را زنده می کرد . ]

گفت : آری ، گفت : آن شه نیستی / که فُسونِ غیب را مَأویستی ؟

حضرت عیسی (ع) به آن سؤال کننده گفت : آری ، من همانم ، آن سایل دوباره گفت : آیا تو همان شاهی نیستی که روحش ، جایگاهِ اسرار و علومِ غیب است ؟ [ فُسون = افسون ، از علومِ غریبه است که در همۀ اعصار ، موردِ توجه اهلِ فن بوده است . غالبِ زُهّاد و اهلِ ریاضت و صومعه نشینان در این علم دست داشته و آن را طب روحانی نامیده اند . افسون را به دو طریق انجام می دهند . یکی بکار بردن برخی از اسماء الله و دیگری کلماتی به ظاهر مبهم . هر مرضی را افسونی خاص است ( یواقیت العلوم ، ص 200 و 201 ) به هر حال فُسونِ غیب در اینجا عبارت از اسرار و علومِ الهی است که با رسیدن به حقیقتِ آن می توان در عناصرِ طبیعت ، تصرف کرد . ]

چون بخوانی آن فسون بر مُرده ای / بر جَهَد چون شیرِ صید آورده یی

هر گاه آن افسون را بر مُرده ای بخوانی . آن مُرده مثلِ شیری که شکاری یافته از جایش می پَرد .

گفت : آری ، آن منم ، گفت : که تو / نَی ز گِل مرغان کنی ای خوب رو ؟

حضرت مسیح (ع) گفت : بله ، خودم هستم . آن سایل گفت : ای ریبا رُخسار آیا تو همان کسی نیستی که از گِل ، پرنده می سازی ؟ [ اشاره است به قسمتی از آیه 49 سورۀ آل عمران « … بسازم از گِل ، تمثالِ پرنده و بدمم در آن ، پس به اذنِ خدا پرنده ای شود پَرّان … » ]

گفت : آری ، گفت : پس ای روحِ پاک / هر چه خواهی می کنی ، از چیست باک ؟

حضرت عیسی (ع) گفت : بله من همانم ، آن سایل گفت : ای روحِ مقدس ، تو که هر چه می خواهی ، انجام می دهی . پس ، از چه کسی می ترسی ؟

با چنین برهان ، که باشد در جهان / که نباشد مر تو را از بندگان ؟

با وجودِ چنین دلیلِ روشنی در این جهان کیست که در شمار مریدانِ تو نباشد ؟

گفت عیسی که : به ذاتِ پاکِ حق / مُبدِعِ تن ، خالقِ جان در سَبَق

حضرت عیسی (ع) گفت : به ذاتِ مقدسِ حضرت حق تعالی که جسم را آفریده و قبل از آن ، روح را در ازل خلق کرده است . [ این بیت و بیت بعدی ، قَسَم است ، و جوابِ قَسَم در بیت 2585 آمده است . ]

حرمتِ ذات و ، صفاتِ پاکِ او / که بُوَد گردون گریبان چاکِ او

به احترام ذات و صفات منزّهِ خدا که همۀ افلاک و آسمان ها از عشقِ او بی قرارند . [ عرفا حرکت کواکب و افلاک را ناشی از عشقِ جاری و ساری در آنها می دانند . همینطور سماع را پدیده ای کیهانی بشمار آورده اند و لذا چرخ و رقصِ صوفیان را رمزی از حرکتِ موجودات دانسته اند . ]

کآن فسون و اسمِ اعظم را که من / بر کر و بر کور خواندم ، شد حَسَن

آن اسمِ اعظمی را که من بر ناشنوا و نابینا خواندم بهبود یافت . [ این بیت جوابِ قسم بود ]

اسم اعظم = شرح بیت 142 دفتر دوم .

بر کُهِ سنگین بخواندم ، شد شکاف / خرقه را بدرید بر خود تا به ناف

اسم اعظم را بر کوهِ ثقیل و سنگی خواندم . کوه ، شکاف برداشت و خرقۀ جسمش را تا نافِ آن بشکافت و پاره پاره اش کرد یعنی کاملاََ شکافته شد .

بر تنِ مُرده بخواندم ، گشت حَی / بر سرِ لاشَی بخواندم ، گشت شَی

اسم اعظم را بر جسمِ مُرده خواندم و آن مُرده فوراََ زنده شد و بر معدوم خواندم و معدوم جامۀ هستی پوشید .

خواندم آن را بر دلِ احمق به وُدّ / صد هزاران بار و ، درمانی نشد

اسم اعظم را که این همه تأثیر می بخشد صدها هزار دفعه بر قلبِ آدمِ احمق خواندم ولی اثری نبخشید و قلبِ بیمارِ او بهبود نیافت .

سنگِ خارا گشت و ، زان خو بر نگشت / ریگ شد ، کز وی نروید هیچ کشت

آن احمق به سنگی سخت و ستبر مبدّل شد و از خوی و خصلتِ احمقانه اش دست برنداشت . و به ریگستانی تبدیل شد که هیچ گیاهی در آن نمی روید . [ از حضرت عیسی (ع) نقل شده که فرمود « از زنده کردن مُردگان ناتوان نشدم ولی از اصلاحِ احمقان درمانده شدم » ( شرح کبیر انقروی ، جزو دوم ، دفتر سوم ، ص 992 ) ]

گفت : حکمت چیست کآنجا اسمِ حق / سود کرد ، اینجا نبود آن را سَبَق ؟

آن سایل پرسید : حکمت این کار چیست که اسم اعظم حضرت حق تعالی در آن مواردمفید و مؤثر واقع شد امّا اینجا در معالجۀ احمق اثر نبخشید . [ نبود آن را سَبَق = تأثیر و نفوذ نکرد ]

آن همان رنج است و این رنجی ، چرا / او نشد این را و ، آن را شد دوا ؟

آن امراضِ جسمانی هم نوعی رنج است و این حماقت هم رنجی است . چرا اسم اعظم نتوانست مرضِ حماقت را درمان کند امّا امراضِ جسمانی را مداوا نمود .

گفت : رنجِ احمقی قهرِ خداست / رنج و کوری نیست قهر ، آن ابتلاست

حضرت عیس (ع) گفت : بیماری حماقت ، ناشی از قهرِ الهی است امّا بیماری و کوری نوعی ابتلاست . [ انبیاء و اولیاء هر کدام ابتلاهایی داشتند و این ابتلا برای امتحان و رشدِ آنان بود . امّا هیچکدام موردِ قهرِ الهی نبودند . خوارزمی گوید : حماقت نتیجۀ قهر خداست و امراضِ دیگر قهر نیست بلکه ابتلاست و ابتلا را تدارک توان نمود امّا هیچ تدبیری ، دافع قهر خدای نتواند بود ( جواهرالاسرار ، دفتر سوم ، ص 595 ) ]

ابتلا رنجی ست کآن رحم آوَرَد / احمقی رنجی ست کآن زخم آورد

ابتلا درد و رنجی است که موجبِ ترّحم و دلسوزی دیگران می شود . امّا حماقت ، دردی که دیگران را آزار می دهد . [ زخم آورد = موجب آسیب به دیگران و یا خودِ شخصِ احمق می شود ]

آنچه داغِ اوست ، مُهر او کرده است / چاره ِِ بر وَی نیآرو بُرد دست

حماقت داغی است که خدا آن را بر شخصِ احمق زده و مُهرش کرده است هیچ قدرتی نمی تواند آن داغ را از میان ببرد . [ اشاره است به آیه 7 سورۀ بقره که توضیح آن در شرح بیت 406 دفتر اول آمده است ]

ز احمقان بگریز ، چون عیسی گریخت / صحبتِ احمق بسی خون ها که ریخت

تو نیز باید مانند حضرت عیسی (ع) از دستِ آدم های احمق فرار کنی . زیرا همدمی و مصاحبت با احمق ، خون های بسیاری ریخته است . یعنی مصاحبت با احمق حیات را به ممات تبدیل می کند .

اندک اندک آب را دزدد هوا / دین چنین دزدد هم احمق از شما

برای مثال ، هوا تدریجاََ آب را می دزدد . یعنی آب را بخار می کند و از مقدارِ آن می کاهد . همینطور آدمِ احمق ، کم کم عقل و دین را از شما می دزدد .

گرمی ات را دزدد و سردی دهد / همچو آن کو زیرِ کون ، سنگی نهد

آدم احمق حرارتِ شوق و طلب و ایمان و اعتقاد انسان را سرد و بی خاصیّت می کند . مانند کسی که زیرِ نشیمنِ خود سنگی بگذارد . [ زیرا طبیعتِ سنگ سرد است و حرارتِ بدن را جذب می کند و مداومت بر آن موجبِ امراضِ مَفصلی و استخوانی می شود . این مثال در بیان این مطلب است که مصاحبت با احمقان موجبِ سردی و افسردگی روحِ انسان می شود زیرا باطنِ آدمی را مکدّر می سازند . ]

آن گریزّ عیسی نَی از بیم بود / ایمن ست او ، آن پیِ تعلیم بود

فرار حضرت عیسی (ع) از دستِ آدم های احمق ناشی از ترس و خوف او نبود . او از گزندِ آنها در امان بود . بلکه این کار را بدین جهت انجام داد تا به مردم بیاموزد که باید از دستِ احمق ها فرار کرد .

زَمهریر ار پُر کند آفاق را / چه غم آن خورشیدِ با اشراق را ؟

برای مثال ، اگر سرمای سخت ، سراسرِ دنیا را بگیرد . خورشیدِ تابات از این سرمای سخت چه غمی دارد . مسلماََ هیچ غمی ندارد . [ منظور اینست که اشخاص با کمال از ناحیۀ احمقان آسیب و گزندی نمی بینند . امّا آنها برای آنکه شومی مصاحبت با آدم های احمق را به ناقصان نشان دهند از دستِ آنها می گریزند . ]

شرح و تفسیر بخش قبل                     شرح و تفسیر بخش بعد