روستایی شد در آخُر سویِ گاو / گاو را می جُست شب آن کنجکاو

آن دهاتی وارد آخورش شد و به سراغ گاوِ خود رفت . آن مردِ جستجوگر در تاریکی شب به دنبال گاو خود می گشت .

دست می مالید بر اعضایِ شیر / پُشت و پهلو ، گاه بالا ، گاه زیر

آن دهاتی به گمان اینکه گاوِ خودش است بر اعضای شیر دست می کشید . گاه بر پشت و پهلو و گاه بر سر و پهلوی او دست می کشید .

گفت شیر : ار روشنی افزون شدی / زَهره اش بدریدی و دل ، خون شدی

شیر با زبان حال گفت : اگر روشنایی ، بیشتر می شد . زَهرۀ این دهاتی می ترکید و دلش ، خونین می گشت .

این چنین گُستاخ ز آن می خَاردَم / کو در این شب ، گاو می پندارد

این دهاتی که گستاخانه تنِ مرا می خارد . بدین سبب است که در تاریکی شب ، مرا گاوِ خود گمان می کند .

حق همی گوید که : ای مغرورِ کور / نَه ز نامم پاره پاره گشت طور ؟

حق تعالی که از عظمتِ شأن کلامِ شریف و نام لطیف او بی خبراند . خطاب می کند : ای مردمِ مغرورِ کُور ، مگر کوهِ طور با آن عظمت از نامِ من پاره پاره نگشت و از هم نگسست ؟ [ اشاره است به آیه 143 سوره اعراف ]

که لَو اَنزَلنا کِتاباََ لِلجَبَل / لَانصَدَع ثُمّ انقَطَع ثُمّ ارتَحَل

که اگر فرضاََ ما این کتاب را بر کوه نازل می کردیم . حتماََ آن کوه پاره پاره می شد . سپس از از هم می گسیخت . سپس به جای دیگر حرکت می کرد . [ اشاره است به آیه 21 سوره حشر که شرح آن در بیت 501 همین دفتر گذشت ]

از من ار کوهِ اُحُد واقف بُدی / چَشمه چَشمه از جَبَل خون آمدی

حق تعالی می فرماید : اگر کوهِ اُحد از من خبر داشت . یقیناََ چشمه سارانِ خون از آن روان می شد . [ اُحُد = نام کوهی در حدودِ چهار کیلومتری شمالِ مدینه که در شنبه هفتم شوال سالِ سوم هجری در دامنۀ آن جنگی میان مسلمانان و کُفارِ قریش در گرفت . ( دایرة المعارف تشیّع ، ج 1 ، ص 496 ) . خوارزمی در شرح بیت فوق گوید : اگر پردۀ احتجاب از شاهد کلامِ خویش برداریم و بر کوه فرود آوریم . هر آینه کوه خاشع گردد و انصداع پذیرد . ( جواهرالاسرار ، دفتر دوم ، ص 321 ) ]

از پدر ، وز مادر این بشنیده یی / لاجَرم غافل درین پیچیده یی

تو این را از پدر و مادرت شنیده ای . یعنی نامِ شریفِ حضرت حق را مقلّدانه یاد گرفته ای و به همین سبب است که از حقیقتِ آن ، غافل مانده ای و بی خبرانه به آن تمسک می جویی .

گر تو بی تقلید ازو واقف شوی / بی نشان از لطف ، چون هاتف شوی

اگر تو بدون تقلید از حقایق و اسرار با خبر می شدی . وجودِ مادّی تو محو می گردید و مانند ندایِ آسمانی ، مجرّد و لطیف می شدی . ( شرح کفافی ، ج 2 ، ص 66 ) . [ هاتف = در لغت به معنی آواز کننده و آواز دهنده است و به همین جهت فرشته را که از عالم غیب آواز دهد ، هاتف گویند . ]

منظور بیت : اگر انسان بدون تقلید در جهت معارف و حقایق ربانی و اسرار الهی تلاش کند . از آن واقف و با خبر می شود و وقتی به حقایق واصل شد مانند ندای آسمانی پاک و مجرّد از جسم و عالم ماده می گردد و وجود موهوم مادّی و جسمانیش تحت تأثیر انوار قاهرۀ الهی محو می شود . و منظور از بی نشان ، بی مکان و بی جا است زیرا موجودات مجرّد از ماده از جا و مکان عاری اند . ( مقتبس از شرح کبیر انقروی ، دفتر دوم ، جزو اول ، ص 186 و شرح اسرار ، ص 107 )

بشنو این قصّه پی تهدید را / تا بدانی آفتِ تقلید را

این حکایت را برای بیم دادن تو بیان می کنم تا آسیب و ضرر تقلید کردن را بدانی . [ حکایت بعدی : فروختن صوفیان ، بهیمۀ مسافر را جهت سماع در بیان آفتِ تقلید آمده است ]