سوال از عیسی که در وجود صعب ترین چیست | شرح و تفسیر

گفت عیسی را یکی هُشیار سَر / چیست در هستی ز جمله صَعب تر ؟

شخصی هوشمند و آگاه از حضرت عیسی (ع) سؤال کرد : یا حضرت عیسی ، در جهان هستی چه چیزی از همۀ چیزها سخت است ؟

گفتش : ای جان صعب تر خشمِ خدا / که از آن دوزخ همی لرزد چو ما

حضرت عیسی (ع) به او جواب داد : ای جانم ، سخت ترین چیزها در جهان هستی ، خشم و غضبِ الهی است که بر اثرِ آن ، دوزخ نیز مانندِ ما به لرزه درمی آید . [ خشم و مهربانی انسان ناشی از انفعالاتِ روحی و تأثّراتِ درونی است . امّا در موردِ خدا این حرف را نمی توان گفت . زیرا وجودِ اقدسِ او از هر گونه انفعال و تأثری مبرّاست . بنابراین رحمتِ او به معنی افاضۀ وجود به موجودات و ممکنات است . زیرا وجود ، خیرِ محض است و افاضۀ وجود نیز عینِ رحمانیّت است . امّا غضبِ الهی نیز از قهاریتِ اوست و آن بدین صورت است که هرکس بر خلافِ جریانِ طبیعی جهان هستی حرکت کند . نتیجۀ اعمالِ خود را می بیند و بر اساسِ آن مکافات می شود . مثلاََ کسی که در خوردن ، حدِ اعتدال را مراعات نمی کند . قهر و غضبِ الهی از طریقِ قوانین طبیعت ، او را مجازات می کند . پس نتیجۀ اعمال و مکتساتِ انسان خواه در این نشئه و خواه در آن نشئه بدو باز می گردد . ]

گفت : ازین خشمِ خدا چه بوَد امان ؟ / گفت : ترکِ خشمِ خویش اندر زمان

آن هوشمند گفت : پس چه کسی از غضب الهی در امان است ؟ حضرت عیسی (ع) فرمود : آنکه خشمِ خود را فوراََ فرو خورد . [ پس ای سالک بیشتر مظهر اسمِ رحیم باش و نه قهّار . تا گرفتار غضبِ الهی نشوی . ]

پس عَوان که معدنِ این خشم گشت / خشمِ زشتش از سَبُع هم در گذشت

پس آن مأمورِ قسیّ القلبِ حکومتی ، مظهر و معدن غضب شد به حدی که خشم و خوی تهاجم زشت او از سبُیّت حیوانات درنده نیز تجاوز کرد .

چه امیدستش به رحمت ، جز مگر / باز گردد ز آن صفت آن بی هنر ؟

این انسانِ خشمگین چه امیدی به رحمت الهی دارد ؟ مگر آنکه این آدمِ فاقدِ کمال ، صفتِ زشتِ خود را ترک کند .

گر چه عالم را ازیشان چاره نیست / این سخن اندر ضَلال افگندنی ست

اگر چه وجودِ مأمورانِ قسی القلب امری لازم است امّا اگر این حرف را بزنی باعثِ گمراهی و کژاندیشی آنها می شود . [ زیرا به بهانۀ اینکه وجودشان امری لازم و ضروری است از حدِ اعتدال در مجازاتِ مُجرمان پا فراتر می نهند و اغراضِ نفسانی را نیز در مأموریت خود دخالت می دهند . ]

چاره نبوَد هم جهان را از چَمین / لیک نَبوَد آن چَمین ، ماءِ مَعین

چنانکه مثلاََ در جهانِ طبیعت ، ادرار ( و مدفوع ) نیز لازمۀ بقای جانوران است . امّا ادرار هرگز مانندِ آب زلال و گوارا نیست . ( چَمین = بول ، سرگین ، ادرار / ماءِ مَعین = شرح بیت 1206 دفتر دوم )  [ از آنجا که این دنیا دارِ تزاحم و نِسبیّات است و باید چرخۀ حیات و ممات پیوسته چرخان و گردان باشد . وجودِ برخی از زشتی ها نیز در کنار زیبایی ها قهری است هر چند که مطبوع نیست . مولانا برای مثال از عَوانان و مأموران اجرای حکم یاد می کند که بنا به اقتضای شغلِ خود نمی توانند افرادی ملایم و لطیف طبع و نازک دل باشند . و اِلّا کارِ خود را نمی توانند به سامان آرند . برای همین است که مثلاََ یک هنرمند و شاعر ظریف طبع که از تماشای گُل ، چشمانش به اشک می نشیند نمی تواند مأمور اجرای احکامِ جزایی و کیفری باشد . همینطور بالعکس با روحیه صلب و خشن نمی توان هنرمندی لطیف طبع و شیرین کار شد . بنابراین « هر کسی را بهرِ کاری ساختند » نتیجه اینکه ضرورت حیات با پسنِ خلق تفاوت دارد . چنانکه برخی از مکاسب مانندِ غسّالی ، قصّابی و غیره مکروم شناخته شده ، امّ در عینِ حال برای بقای جامعۀ بشری لازم و ضروری و اکراه این و آن نمی تواند ضرورت آن را از بین ببرد . ]

شرح و تفسیر بخش قبل                    شرح و تفسیر بخش بعد