شرح و تفسیر غزل شماره 80 دیوان سعدی شیرازی

این بوی عبیر آشنایی / از ساحت یار مهربان است

این بوی خوش آشنایی از جایگاه آن یار مهربان برمی خیزد و به مشام می رسد . [ عبیر = نوعی مادّه خوشبویی است که از صندل و گلاب و مُشک سازند / آشنایی = عشق و دوستی / ساحت = ناحیه و درگاه ]

مُهر از سَر نامه برگرفتم / گفتی که سر گلابدان است

هنگامی که مهر از سر نامه برداشتم و آن را گشودم ، آنچنان معطّر بود که گویی سر گلابدان را برداشتم . [ مُهر = نشان / گفتی = گویا ، همانا ، به درستی ]

قاصد مگر آهوی خُتن بود / کِش نافۀ مُشک در میان است

گویی ، پیام آور آهوی خُتنی بود که به جای نامه نافه بر میان بسته بود .

[ قاصد = پیک / خُتن = شهری بود در ترکستان چین و یا ترکستان شرقی و گاهی نیز به همۀ ترکستان چین اطلاق شده است که به داشتن آهوی مُشک معروف است (لغت نامه) / مگر = همانا ، یقیناََ / نافۀ مُشک = ماده ای است سیاه رنگ که در زیرِ شکم جنس نرِ آهوی خُتن قرار دارد و بسیار خوشبو و معطر است / میان = کمربند ، آنچه از جنس دوال و جز آن که گرد کمر بندند ]

این خود چه عبارت لطیف است / وِاین خود چه کفایت بیان است

شگفتا از این تعبیرهای لطیف و زیبایی که در نامه به کار رفته است . وه از این کمالی که در بیان او دیده می شود . [ عبارت = طرز بیان ، طریقۀ ادای سخن ، انشا / کفایت بیان = لیاقت و شایستگی ، فصاحت و زبان آوری ، هوشیاری و زیرکی در کلام و سخن ]

معلوم شد این حدیث شیرین / کز منطق آن شکرفشان است

سرانجام دریافتم که این سخنان شیرین از منطق آن یار شکرفشان تراویده است . [ معلوم شدن = دانسته و واضح و آشکار شدن / منطق = سخن و گفتار / شکرفشان = کنایه از شیرین سخن است ]

این خط به زمین نشاید انداخت / کز جانبِ ماهِ آسمان است

شایسته نیست که این خطّ مقدّس بر زمین افکنده شود ، زیرا این نوشته از جانب ماه آسمان رسیده است . [ خط = نوشته / نشاید = شایسته و زیبنده نیست ]

روزی برود روان سعدی / کِاین عیش نه عیش جاودان است

روان سعدی روزی به سرای باقی خواهد شتافت ، زیرا این زندگی و شادمانی جاودانه و ابدی نیست . [ عیش = زندگی ، خوشی و شادمانی ]

خرّم تن او که چون روانش / از تن برود ، سخن روان است

خوشا به حال کسی که وقتی جانش از تنش بیرون می رود ، سخن او همچنان در میان مردم ، زنده و جاری است . [ تن او = شخص او (سعدی) ]

شرح و تفسیر غزل 79                     شرح و تفسیر غزل 81