شرح و تفسیر غزل شماره 16 دیوان سعدی شیرازی در مرکز تخصصی شعر و عرفان دیدارجان
شرح و تفسیر غزل شماره 16 دیوان سعدی شیرازی
شاعر : ابو محمد مصلح بن عبدالله ملقب به سعدی شیرازی
کتاب : دیوان اشعار
قالب شعر : غزل
آدرس شعر : شرح و تفسیر غزل شماره 16 دیوان سعدی شیرازی
1) تا بُوَد بارِ غمت بر دلِ بی هوش ، مرا / سوزِ عشقت نَنِشاند ز جگر ، جوش ، مرا
2) نگذرد یادِ گل و سنبلم اندر خاطر / تا به خاطر بُوَد آن زلف و بُناگوش ، مرا
3) شربتی تلخ تر از زهرِ فراقت باید / تا کند لذّتِ وصلِ تو فراموش ، مرا
4) هر شبم با غمِ هجرانِ تو سر بر بالین / روزی ار با تو نشد دست در آغوش ، مرا
5) بی دهانِ تو اگر صَد قَدَحِ نوش دهند / به دهانِ تو که زهر آید از آن نوش ، مرا
6) سعدی اندر کفِ جلّاد غمت می گوید : / بنده ام بنده ، به کُشتن ده و مفروش مرا
شرح و تفسیر غزل شماره 16 دیوان سعدی شیرازی
تا بُوَد بارِ غمت بر دلِ بی هوش ، مرا / سوزِ عشقت نَنِشاند ز جگر ، جوش ، مرا
تا غم تو به سان باری بر دل بی قرار و شیفتۀ من سنگینی می کند ، سوزِ عشق تو جگر مرا از جوش نمی اندازد . [ هوش = خرد ، آگاهی ، روح / بی هوش = از خود بی خود ، دیوانه ، مدهوش (لغت نامه) / در این بیت غم به بار تشبیه شده است ]
نگذرد یادِ گل و سنبلم اندر خاطر / تا به خاطر بُوَد آن زلف و بُناگوش ، مرا
تا زمانی که تصویری از آن زلف و بناگوش در ذهنم باقی است ، به یادِ گل و سنبل نمی افتم . [ گل = گل سرخ / سنبل = در لغت به معنی خوشۀ جو ، گندم و مانند آ ن است ، و نیز نام گیاهی است از تیرۀ سوسنی ها با جام و کاسۀ رنگین و دارای گل های بنفش خوشه ای . چون زود گل می دهد و گلش زیبا ، خوش رنگ و خوشبوست ، مرد توجه است و جزو گیاهان مرغوب زینتی است . برگ های سنبل دراز و نوک تیز است و گل های آن به شکل خوشه های بلند ، به هم فشرده ، معطر و به رنگ های قرمز ، آبی ، ارغوانی ، سفید و زرد است . شاعران زلف معشوق را به سنبل و خطّ یار را به سنبلِ تر تشبیه کرده اند . ( گل و گیاه در ادبیات منظوم فارسی ) / خاطر = فکر و اندیشه ، دل / بناگوش = نرمه و پسِ گوش عذار و صورت ]
شربتی تلخ تر از زهرِ فراقت باید / تا کند لذّتِ وصلِ تو فراموش ، مرا
برای آنکه بتوانم لذّتِ وصلِ تو را از خاطرم ببرم ، نوشیدنی ای تلخ تر از فراقِ چون زهرت باید به کام رسد . یعنی زهرِ فراقت موجب نمی شود که تو را فراموش کنم . [ شربت = در عربی به معنی مقداری از نوشیدنی که به یک بار نوشیده شود ، و در زبان فارسی به معنی آب میوه و عصارۀ آنکه با قند ، شکر یا عسل پخته و قوام آورده باشند / فراموش کند = از یاد ببرد ، از خاطر بزداید / در این بیت فراق به زهر تشبیه شده است ]
هر شبم با غمِ هجرانِ تو سر بر بالین / روزی ار با تو نشد دست در آغوش ، مرا
اگر هیچ روزی نتوانم تو را در آغوش گیرم ، مانعی ندارد . زیرا شب ها با غم تو سر بر بالین می نهم . [
بی دهانِ تو اگر صَد قَدَحِ نوش دهند / به دهانِ تو که زهر آید از آن نوش ، مرا
بی دهان تو که سرچشمۀ نوش است ، اگر صد کاسۀ عسل به من بدهند . سوگند به دهانت که آن عسل ها که آن عسل ها در نظرِ من زهری کشنده خواهد بود . [ قدح = جام و پیالۀ شراب / نوش = شهد و عسل ، هر چیز شیرین / به دهان تو = قسم به دهان تو ]
سعدی اندر کفِ جلّاد غمت می گوید : / بنده ام بنده ، به کُشتن ده و مفروش مرا
سعدی که در دستِ جلادِ غم تو اسیر است ، می گوید : من بندۀ توام . بنده ات را بکش . اما او را به دیگری مفروش . [ در این بیت غم به جلاد تشبیه شده است ]
دکلمه غزل شماره 16 دیوان سعدی شیرازی
افصح المتکلّمین ، مصلح بن عبدالله ملقب به سعدی شیرازی ، یکی از ستارگان قَدَرِ اوّل آسمان شعر و ادب فارسی است . وی به تقریب در سال 606 هجری قمری در شیراز و در خانواده ای که به تعبیر خودش ، همه از عالمان دین بودند ، دیده به جهان گشود . در کودکی پدر را از دست داد و تحت سرپرستی و تربیت جدِ مادریش قرار گرفت …
متن کامل زندگینامه سعدی شیرازی را در مرکز تخصصی شعر و عرفان مطالعه نمایید.
در میان آثار منظوم سعدی ، غزل هایش جایگاه ویژه ای دارد . بی تردید بخشی از شهرت سعدی از رهگذر سروده شدن این غزل ها تحقق یافته است . زیرا با مطالعه این سروده هاست که خواننده درمی یابد سعدی در یافته های عاطفی و احساسی خویش را در نهایت فصاحت و بلاغت به نظم کشیده و در اختیار مخاطب قرار داده است .
این غزل ها افزون بر جذابیت و دلفریبی و افزونی که در صورت آنها مشاهده می شود ، در بُعدِ معنایی آینه ای است از افکار انسان دوستانه ، عشق بع هستی و حیات بشری ، عنایت به عوالم روحانی و ماورایی ، تجربه های بشری که سعدی آنها را در سفرهایش و …
متن کامل معرفی جامع کتاب دیوان اشعار سعدی شیرازی را در مرکز تخصصی شعر و عرفان مطالعه نمایید.
منابع و مراجع :
- شرح غزلهای سعدی – جلد اول و دوم – نوشته دکتر محمدرضا برزگر خالقی و دکتر تورج عقدایی – انتشارات زوّار
