در خلوت رفتن داود تا هر چه حق است پیدا شود | شرح و تفسیر

حق نمودش ، آنچه بنمودش ، تمام / گشت واقف بر سزایِ انتقام

حضرت حق تعالی آنچه لازم بود کاملاََ به داود نشان داد و او به اصلِ ماجرا پی برد و و دانست که چه کسی سزاوارِ انتقام است . [ متوجه شد که ظالم حقیقی کیست و مظلومِ حقیقی چه کسی است ]

روزِ دیگر جمله خصمان آمدند / پیشِ داودِ پیمبر صف زدند

روز بعد ، متخاصمین و دیگر کسان حاضر شدند و در برابرِ حضرتِ داود (ع) صف کشیدند .

همچنان آن ماجَراها باز رفت / زود زد آن مدّعی تشنیعِ زفت

دوباره همان ماجراهای پیشین تکرار شد یعنی ان مدّعی به آن مردِ فقیر مجال نداد و شرع کرد به بدگویی و ناسزا پراکنی . [ تشنیع = ناسزاگویی ]

حکم کردن داود (ع) بر صاحب گاو که از سرِ گاو برخیز

گفت داودش : خَمُش کُن ، رو بِهِل / این مسلمان را ز گاوت کن بحل

حضرت داود (ع) به آن مدّعی گفت : خاموش شو و دست از دعاویت بردار و آن مردِ فقیر را کع گاوت را کشته حلال کن و خلاصه بیا و از این دعوی صرفِ نظر کن .

چون خدا پوشید بر تو ای جوان / رَو خَمُش کُن ، حقِ ستّاری بدان

ای جوان چون خداوند اعمالِ ناشایست تو را تا کنون پوشانیده و آن را برای کسی فاش نکرده ، تو نیز برو ، حرفی نزن و حقِ آن پوشانندۀ معایب را بجای آر .

گفت : واویلی چه حکم است این ؟ چه داد ؟ / از پیِ من شرعِ نو خواهی نهاد ؟

آن مدّعی گفت : ای داد ، ای فریاد ، این دیگر چه قضاوت و چه عدالتی است ؟ آیا برای من دینی جدید آورده ای ؟ در کدام دین حقِ کسی را به دیگری می دهند ؟

رفته است آوازۀ عدلت چنان / که معطّر شد زمین و آسمان

در حالی که شهرتِ عدالت و دادگری تو چنان فراگیر شده که زمین و آسمان از تو عطرآگین شده است .

بر سگانِ کور این اِستم نرفت / زین تعدّی سنگ و کُه بشکافت تفت

امّا این قضاوتی که اینک در حقِ من کردی چنان ستمگرانه است که حتّی این ستم بر سگانِ کور نیز نرفته است و از این تجاوز و پایمال شدن حقوق ، حتّی کوه و سنگ نیز از هم شکافت .

همچنین تشنیع می زد بر ملا / کالصّلا هنگامِ ظلم است ، اَلصّلا

آن مدّعی همینطور بی وقفه در حضور مردم ، بد و بیراه می گفت و فریاد می زد . آهای مردم بدانید که این زمانه ، زمانۀ ظلم و ستم است .

حکم کردن داود (ع) بر صاحب گاو که جمله مال خود را به وی دِه

بعد از آن داود گفتش : کای عَنود / جمله مالِ خویش او را بخش زود

سپس حضرت داود (ع) به آن مدّعی گفت : ای ستیزه گر ، هر چه زودتر همۀ اموالِ خود را به آن مردِ فقیر ببخش .

ورنه کارت سخت گردد ، گفتمت / تا نگردد ظاهر بر وَی اِستمت

واِلّا کارت خیلی سخت خواهد شد و من این را به تو گفتم تا ستمکاری تو معلوم نشود .

خاک بر سر کرد و ، جامه بر درید / که به هر دَم می کنی ظلمی مَزید ؟

صاحبِ گاو ، این بار نیز متنبّه نشد و خاک بر سرش ریخت و یقه اش را پاره کرد و فریاد زد : ای داود ، هر لحظه ستمی بیشتر از پیش وارد می کنی .

یک دمی دیگر بر این تشنیع راند / باز داودش به پیشِ خویش خواند

آن مدّعی بارِ دیگر شروع کرد به ناسزاگویی و امّا حضرت داود (ع) دوباره او را نزدِ خود خواند .

گفت : چون بختت نَبوَد ای بخت کور / ظلمت آمد اندک اندک در ظهور

حضرت داود (ع) به آن مرد گفت : ای نگون بخت چون بخت با تو همراهی نکرد . خویِ ظالمانۀ تو که در نهادت مخفی بود اندک اندک به ظهور می رسد .

ریده یی ، آنگاه صدر و پیشگاه ؟ / ای دریغ از چون تو خر خاشاک و کاه

تو در مَثَل مانندِ کسی هستی که ریده است و تازه می خواهد در صدرِ مجلس هم ( که مخصوص بزرگان و محتشمان است ) بنشیند . واقعاََ که حیف کاه و جو برای الاغی مثلِ تو .

رَو ، که فرزندانِ تو با جُفتِ تو / بندگانِ او شدند ، افزون مگو

برو که حتّی فرزندان و همسرِ تو نیز غلامِ این مردِ فقیر شده اند . پس دیگر حرفِ زیادی نزن .

سنگ بر سینه همی زد با دو دست / می دوید از جهلِ خود بالا و پست

صاحبِ گاو ، این دفعه چنان بی تاب شده بود که دو دستی سنگ بر سینه اش می کوفت و از شدّتِ غفلت و نادانی بالا و پایین می دوید .

خلق هم اندر مَلامت آمدند / کز ضمیرِ کار او غافل بُدند

مردم که از اصلِ کارِ آن شخص خبر نداشتند . به گمانِ اینکه حکمِ داود (ع) ناعادلانه است . ا را موردِ نکوهش قرار دادند .

ظالم از مظلوم کی داند ، کسی / کو بُوَد سُخرۀ هوا همچون خسی ؟

زیرا کسی که همچون خَس و خاشاکی بی مقدار ، مقهورِ هوای نفسِ خود باشد کی می تواند قوۀ تمیز و تشخیص بدست آورد و ظالم را از مظلوم باز شناسد ؟ یعنی نمی تواند تشخیص دهد .

ظالم از مظلوم ، آن کس پی بَرَد / کو سرِ نَفسِ ظَلومِ خود بُرَد

کسی می تواند ظالم را از مظلوم بازشناسد که سَرِ نَفسِ ستمگرِ خود را بُریده باشد . [ بنابراین کسی که مقهورِ هواهای نفسانی است . قدرتِ تشخیصِ ظالم را از مظلوم ندارد . زیرا اغراض نفسانی و هواهای شیطانی حجابِ دیدۀ باطن شود . ]

ورنه آن ظالم که نَفس است ، از درون / خصمِ مظلومان بُوَد او از جنون

و اِلّا آن نفسِ ستمکار که در باطنِ انسان کمین کرده بر اثرِ جنون ، دشمنِ هر مظلومی است .

سگ هماره حمله بر مسکین کند / تا تواند زخم بر مسکین زند

برای مثال ، همیشه سگ ها به آدم های بینوا و ناتوان حمله می کنند و می کوشند تا بینوایان را زخمی کنند .

شرم ، شیران راست ، نَی سگ را ، بدان / که نگیرد صید از همسایگان

شرم و حیا مختصِ شیران است نه سگان ، این را نیز بدان که شیر هیچوقت از همسایگانش شکار نمی کند . [ «بدان» در اینجا می تواند به عنوان بیان کننده دلیل نیز بکار رود یعنی ، به آن دلیل که شیران از همسایگان خود شکار نمی کنند . ]

عامۀ مظلوم کُش ، ظالم پَرَست / از کمین ، سگ سان سویِ داود جَست

عوام الناس که طبعاََ مظلوم کُش و ظالم پَرست هستند مانندِ سگان از کمینگاهِ خود بدر آمدند و به داود هجوم آوردند و او را نکوهیدند . [ مظلوم کش و ظالم پرست = خصلت عمومی مردمان چنین است . ضعیف را پایمال می کنند و ستمگران را یاری می دهند و به مدح و ستایش آنها می پردازند . ]

روی در داود کردند آن فریق  / کِای نبیِ مُجتَبی ، بر ما شفیق

آن گروهِ سرزنش کننده ، روی به حضرتِ داود (ع) کرده و گفتند : ای پیامبر برگزیده و ای کسی که نسبت به ما مهر می ورزی .

این نشاید از تو ، کین ظلمی ست فاش / قهر کردی بی گناهی را به لاش

این قضاوت شایسته مقامِ تو نیست . چرا که این قضاوت ، انصافاََ ستمی اشکار است . بی هیچ دلیلی ، بیگناهی را محکوم کردی . [ لاش = مخفف لاشی ء به معنی هیچ چیز ، در اینجا یعنی بی هیچ دلیل و شاهدی ]

شرح و تفسیر بخش قبل                       شرح و تفسیر بخش بعد