بیان قولِ رسول اکرم (ص) لا رَهبانِیَّةَ فِی الاِسلام | شرح و تفسیر

چون عدو نَبوَد ، جهاد آمد مُحال / شهوتت نَبوَد ، نباشد اِمتثال

پس اگر دشمن نباشد . پیکار نیز محال است . و اگر شهوت نداشته باشی اطاعت از اوامرِ الهی نیز تحقق نمی یابد . [ اِمتثال = فرمانبرداری ، اطاعت ]

صبر ، نَبوَد چون نباشد میلِ تو / خصم چون نَبوَد ، چه حاجت خَیلِ تو

اگر نسبت به چیزی میل نداشته باشی . صبر نیز ضرورتی ندارد . و اگر دشمن نداشته باشی چه نیازی به لشکریان داری ؟ مسلماََ نیازی نداری . [ خَیِل = رمۀ اسب ، مجازاََ به اسب سواران نیز اطلاق شود ، در اینجا به معنی سپاه و لشکر است . ]

هین مکن خود را خَصِیّ ، رَهبان مشو / ز آنکه عفّت هست شهوت را گرو

بهوش باش ، مبادا خود را اَخته کنی . مبادا تارکِ دنیا شوی . زیرا پاکدامنی در گروِ شهوت است . یعنی اگر شهوت نباشد دیگر تقوی و پرهیزگاری معنی ندارد . [ خَصِیّ = اخته شده / رهبان = راهب ، تارک دنیا ]

بی هوا ، نهی از هوا ممکن نبود / غازیی بر مُردگان نتوان نمود

اگر هواهای نفسانی نبود . پرهیز دادن از هوای نَفس امکان نداشت . چنانکه مثلاََ با اموات نمی شود جنگید . [ غازیی = جنگجویی ]

اَنفِقُوا گفته ست پس کسبی بکن / ز آنکه نَبوَد خرج ، بی دَخلِ کهن

خداوند در قرآن کریم بارها و از جمله در سورۀ بقره ، آیه 195 ، سورۀ حدید ، آیه 7 و سورۀ تغابن ، آیه 16 فرمود است : انفاق کنید . پس در پیِ کسب و کاری برو . زیرا بدون درآمدی کافی نمی توان خرج کرد . [ اَنفِقُوا = انفاق کنید / دخلِ کهن = لفظاََ به معنی درآمد کهنه است . اما در اینجا مراد درآمدی کافی و یا فراوان است . ]

گر چه آورد اَنفِقُوا را مطلق او / تو بخوان که اِکسِبُوا ثُمَّ انفِقُوا

گر چه خداوند مطلقاََ فرموده است : انفاق کنید . و آن را مشروط به کسب و کار نکرده است . اما تو آن را اینگونه بخوان : کسب کنید و سپس انفاق کنید . [ اِکسِبُوا = کسب کنید / ثُمَّ = سپس ]

همچنان چون شاه فرمود : اِصبِرُوا / رغبتی باید کز آن تابی تو رُو

همچنین چون حضرتِ شاهِ وجود فرمود : صبر کنید . باید ابتدا گرایش ها و تمایلاتی نفسانی در تو وجود داشته باشد و آنگاه تو از آن رُخ برتابی . ( اِصبِرُوا = صبر کنید ) [ یعنی اگر شهوتی در کار بود و تو از آن گذشتی یکی از جلوه های صبر را نشان داده ای و اِلّا اگر شهوتی در تو وجود نداشته باشد . صبر هم مفهومی ندارد . صبر و مشتقّاتِ آن در آیاتِ قرآنی بسیار آمده است . از جمله در آیه 200 سورۀ آل عمران آمده است « ای کسانی که ایمان آورده اید . صبر پیشۀ خود کنید و یکدیگر را نیز به صبر و پایداری بخوانید و از خدا بترسید باشد که رستگار شوید » ]

پس کُلُوا از بهرِ دامِ شهوت است / بعد از آن لاتُسرِفُوا آن عفّت است

اینکه خداوند فرموده است «بخورید» برای پدید آمدنِ قوای شهوانی در آدمی است و سپس جون فرماید «اسراف مکنید» برای آن است که آدمی ملکۀ عفّت و پاکدامنی را در خود پدید آورد . ( لا تُسرِفُوا = اسراف مکنید ) [ خوردن طعام آتشِ شهوات را در آدمی شعله ور می سازد و خودداری و صیانتِ نَفس و پرهیز از اسراف و تبذیر ، اندک اندک او را عفیف و پرهیزگار می کند . در آیه 31 سورۀ اعراف آمده است « ای آدمیزادگان به هنگامِ «نماز» در هر عبادتگاهی جامه های خود را بپوشید . و بخورید و بیاشامید ولی اسراف مکنید که خداوند اسراف کاران را دوست نمی دارد » مفسران قرآن کریم مراد از «زینت» را در این آیه لباس و جامه می دانند . طبرسی این قول را از امام باقر (ع) نقل کرده است ( مجمع البیان ، ج 3 ، ص 412 ) . توضیح اینکه اعرابِ جاهلی به هنگامِ طوافِ کعبه ، لباس های خود را از تن بیرون می آوردند و می گفتند : ما با لباس هایی که ارتکابِ گناه کرده ایم طواف نمی کنیم ( کشاف ، ج 2 ، ص 100 ) . خداوند در این آیه خوردن و نوشیدن و سایر تمتّعات را مقیّد به عدم اسراف کرده است و قهراََ کسی می تواند به این قید عمل کند که گرایش به تقوی و پروا داشته باشد . ]

چونکه محمولِِّ بِهِ نَبوَد لَدَیه / نیست ممکن بودِ محمولِِّ عَلَیه

اگر نزدِ آن بنده ، محمول وجود نداشته باشد . قهراََ موضوع نیز وجود نخواهد داشت . ( لَدَیه = نزدِ او ) [ توضیح موضوع و محمول در شرح بیت 566 دفتر پنجم آمده است . ]

چونکه رنجِ صبر نَبوَد مر تو را / شرط نَبوَد ، پس فرو ناید جزا

هر گاه رنجِ صبر را برنتابی . در اینصورت چون شرط وجود ندارد . جزا نیز در کار نخواهد بود . [ هر جملۀ شرطی از دو بخش تشکیل شده است : یکی شرط و و دیگری جزا یا جوابِ شرط که جملۀ اوّل را کامل می کند . مثلاََ در جملۀ « اگر تلاش کنی ، موفق خواهی شد » جملۀ اوّل شرط است و جملۀ دوم جواب و یا جزای شرط . پس اگر شرطِ خدا را که صبر بر شهوات است بجا نیاوری . پاداشی نیز برای تو نخواهد بود . ]

حَبَّذا آن شرط و شادا آن جزا / آن جزایِ دلنوازِ جانفزا

خوشا به آن شرط و خوشا به پاداش الهی . همان پاداشِ خوشایند و روح افزا . [ حَبَّذا = خوشا ، زهی / شادا = چه خوش است ، خوشا ]

شرح و تفسیر بخش قبل                     شرح و تفسیر بخش بعد