شرح و تفسیر غزل شماره 86 دیوان سعدی شیرازی

دیگر از آن جانبم نماز نباشد / گر تو اشارت کنی که قبله چنین است

اگر تو به خود اشاره کرده و بگویی که قبله از این جانب است ، دیگر برای اقامۀ نماز به سوی قبله نمی ایستیم . [ قبله = روی گاه ، جهتی است که در نماز به آن سو می ایستند و یا جایی که حاجتمندان روی بدان می آورند وحاجت خود را می خواهند . ]

آینه ای پیش آفتاب نهاده ست / بر درِ آن خیمه ؟ یا شعاع جَبین است ؟

نمی دانم آنچه که بر در آن خیمه می درخشد ، آینه ای است که در برابر آفتاب قرار داده اند ؟ و یا پرتو پیشانی معشوق است که می درخشد ؟ [ شعاع = پرتو و نور / جبین = پیشانی ]

گر همه عالَم ز لوح فکر بشُویند / عشق نخواهد شدن ، که نقش نگین است

اگر همۀ تصوّراتی را که از جهان دارم ، از صفحۀ اندیشه ام پاک کنند ، نقش عشق از ضمیرم شسته نمی شود . زیرا آن نقش همانند نقشی است که بر نگین انگشتری حکّ کرده باشند که با شستن پاک نمی شود . [ لوح = صفحه و هر چیز پهن که بتوان بر روی آن نوشت / شدن = رفتن ]

گوشه گرفتم ز خلق و فایده ای نیست / گوشۀ چشمت بلای گوشه نشین است

از مردم به گوشه ای پناه برده ، منزوی شدم . امّا این گوشه گیری سودی نداشت چرا که چشم تو فتنه ای است که حتّی در انزوا هم آدمی از تأثیر آن در امان نیست . [ گوشه گرفتن = خلوت و تنهایی را انتخاب کردن ]

تا نه تصوّر کنی که بی تو صبوریم / گر نفَسی می زنیم ، بازپسین است

مبادا بپنداری که دور از تو شکیبا هستم . نه ، اگر در جدایی دَمی برمی آورم ، آن دم آخرین نفس است . [ تا = زنهار ]

حُسن تو هر جا که طبل عشق فروکوفت / بانگ برآمد که غارت دل و دین است

زیبایی تو در هر کجا که بانگ عشق در داد . از مردم فریاد برآمد که زمان غارت دل و دین عاشقان فرا رسیده است . [ حُسن = جمال و زیبایی / برآمدن = برخاستن ، بلند شدن ]

سیم و زرم گو مباش و دنیی و اسباب / روی تو بینم که مُلک روی زمین است

بگذار طلا و نقره و دنیا و ابزار زندگی وجود نداشته باشد . دیدن روی تو که همانند سلطنت بر همۀ عالَم است برای من کافی است .

عاشق صادق به زخم دوست نمیرد / زهر مذابم بده که ماء مَعین است

عاشق راستین با ضربت هایی که دوست بر او می نوازد ، از بین نخواهد رفت . ای دوست ، اگر زهر گداخته به عاشق دهی . آن زهر ، آبی پاک و گواراست . [ زخم = ضربت / مذاب = ذوب شده و گداخته / ماء مَعین = آب گوارا و پاک ]

سعدی از این پس که راه پیش تو دانست / گر ره دیگر رود ضلال مبین است

از آن روزی که سعدی راهِ رسیدن به تو را شناخته است ، رفتن به راهی دیگر را گمراهی آشکار می داند . [ ضلال مبین = گمراهی آشکار ، تعبیری است که حدود 30 بار در قرآن به کار رفته است . ]

شرح و تفسیر غزل 85                      شرح و تفسیر غزل 87