شرح و تفسیر غزل شماره 56 دیوان سعدی شیرازی

گر بُرقعی فرونگُذاری بدین جمال / در شهر ، هر که کُشته شود ، در ضَمان توست

اگر بر روی جمال خویش پرده ای نکشی و آن را آشکارا در معرض تماشای جمال پرستان قرار دهی ، آنان چون تاب دیدن زیبایی ات را ندارند . هلاک خواهند شد و خون آنان به گردن توست . [ بُرقع = روی بند ، نقاب زنان / ضمان = کفالت ، بر عهده گرفتن ]

تشبیه روی تو نکنم من به آفتاب / کِاین مدح آفتاب نه تعظیم شأن توست

من چهرۀ تابانت را به آفتاب مانند نمی کنم زیرا در این صورت به جای ستودن رخسار تو مقام آفتاب را بالا برده ام . [ تعظیم = بزرگ داشتن و بزرگ گردانیدن / شأن = مقام و منزلت ]

گر یک  نظر به گوشۀ چشمِ ارادتی / با ما کنی ، وگر نکنی ، حکم از آنِ توست

اگر به گوشۀ چشم دوستی و مهربانی نظری بر ما بیفکنی یا از این کا خودداری نمایی ، فرقی نمی کند . آنچه تو خواهی نیکوست و ما را اختیاری نیست . [ نظر کردن = توجه و عنایت کردن / ارادت = دوستی از روی اخلاص ، توجّه خاص ]

هر روز خَلق را سر یاریّ و صاحبی است / ما را همین سر است که بر آستان توست

مردم هر روز سری با یاری و وصاحبت دیگری دارند . امّا ما تنها سری داریم که آن را بر درگاه تو نهاده ایم . [ صاحب = دمساز و همنشین / سر چیزی یا کاری داشتن = کنایه از قصد و توجّه به امری داشتن ]

بسیار دیده ایم درختان میوه دار / زِاین بِه ندیده ایم که در بوستان توست

تا کنون درختان میوه دار بسیار دیده ایم . امّا از این گونه که در بوستان تو یافت می شود ندیده ایم .

گر دست دوستان نرسد ، باغ را چه جرم ؟ / منعی که می رود ، گنه از باغبانِ توست

اگر دست دوستان به باغ و بوستان تو نرسد ، تو گناهی نداری . زیرا باغبان تو مانع دست یابی دوستان به بوستان توست .

بسیار در دل آمد از اندیشه ها و رفت / نقشی که آن نمی رود از دل ، نشان توست

چه بسیار از اندیشه هایی که به دل خطور کرد و سپس محو گردید . امّا نقشی که هرگز از لوح دل زدوده نمی شود ، نشان توست که بر دل نهاده شده است .

با من هزار نوبت اگر دشمنی کنی / ای دوست ، همچنان دل من مهربان توست

ای دوست اگر هزار بار با من دشمنی ورزی . دل من هنوز هم دوستدار و عاشق توخواهد بود . [ مهربان = عاشق و محبّت ]

سعدی به قدر خویش تمنّای وصل کن / سیمرغ ما چه لایق زاغ آشیان توست

ای سعدی ، به اندازۀ توان و امکان خویش وصل را آرزو کن ، زیرا آشیان تو که در خور زاغ است ، خضور سیمرغ ما را برنمی تابد . [ سیمرغ = عنقا ، پرنده ای است افسانه ای که در داستانهای ملی ایران بر کوه البرز می زیست ولی برخی متون محلِ آن را کوهِ قاف نوشته اند ( فرهنگ اشارات ) / زاغ آشیان = آشیان زاغ ]

شرح و تفسیر غزل 55                     شرح و تفسیر غزل 57