غزل شماره 168 دیوان غزلیات سعدی شیرازی / شرح و تفسیر

که گفت من خبری دارم از حقیقت عشق / دروغ گفت ، گر از خویشتن خبر دارد

آن کس که در بند خویش است و در عین حال ادّعا می کند که از حقیقت عشق آگاه است ، دروغ می گوید . [ که =  هرکه ]

اگر نظر به دو عالَم کند ، حرامش باد / که از صفای درون با یکی نظر دارد

آن کس که با خلوص دل به یک معشوق نظر دارد و با وی سرخوش است ، بر وی حرام باد که به دو عالم نظر داشته باشد . [ نظر = نگاه و توجّه / دو عالَم = عالم غیب و شهادت ، این جهان و آن جهان / صفای درون = پاکی دل ]

هلاک ما به بیابان عشق خواهد بود / کجاست مرد که با ما سر سفر دارد ؟

ما سرانجام در بیابان عشق از پای در خواهیم آمد . کیست آن مردی که اندیشۀ همراهی با ما را در این سفر داشته باشد ؟ [ مرد = بی بک و غیور / سر چیزی یا کاری داشتن = کنایه از قصد و توجه به امری داشتن ]

گر از مقابله شیر آید ، از عقب شمشیر / نه عاشق است که اندیشه از خطر دارد

اگر از رو به رو شیر و از پشت سر شمشیر ، عاشق را تهدید نماید و او از خطر ، بیمی به خود راه دهد ، عاشق نیست . [ مقابله= مقابل ، رو به رو / اندیشه = ترس ]

وگر بهشت مُصوّر کنند عارف را / به غیر دوست نشاید که دیده بردارد

اگر بهشت را برای عارف به تصویر کشند و مجسّم نمایند ، شایسته نیست که جز برای دیدار دوست چشم بگشایند . [ مصوّر کردن = نقش کردن ، در پیش چشم آوردن / عارف = دانا و شناسنده / شایستن = لایق و سزاوار بودن / دیده برداشتن = کنایه از چشم باز کردن ]

از آن متاع که در پای دوستان ریزند / مرا سَری است ، ندانم که او چه سَر دارد ؟

از آن چیزهایی که می توان در راهِ دوست ریخت ، من سری برای نثار کردن دارم ، امّا نمی دانم که او چه اندیشه ای در سر دارد ؟ ( آیا این هدیه را از من می پذیرد یا نه ) [ متاع = کالا / در سر داشتن = کنایه از اندیشه و قصد داشتن ]

دریغ پای که بر خاک می نهد معشوق / چرا نه بر سر و بر چشم ما گذر دارد ؟

دریغ است که یار برای گذشتن ، پای بر خاک می نهد ، چرا بر سر و چشم ما گام نمی نهد و از روی آنها نمی گذرد ؟

عوام عیب کنندم که عاشقی همه عُمر / کدام عیب ؟ که سعدی خود این هنر دارد

مردم عوام بر من خرده می گیرند که ای سعدی ، تو در تمام عمر عاشق هستی . این چه عیبی است ؟ سعدی خود این کار و بار عاشقی را هنر محسوب می دارد . [ عوام = هر کس و همه کس ، مردم ساده دل و بی سواد / هنر = فضل و فضیلت ]

نظر به روی تو انداختن حرامش باد / که جز تو در همه عالَم کسی دگر دارد

آن کسی که در همۀ هستی جز تو کسی را برگزیند ، نظر افکندنش به روی تو حرام باد .

شرح و تفسیر غزل 167                     شرح و تفسیر غزل 169