شرح و تفسیر غزل شماره 85 دیوان سعدی شیرازی

شاید این نَفس ، تا دگر نکنی / پنجه با ساعدی که سیمین است

ای نَفس ، شایسته است که دیگر با ساعد سیمین یار پنجه میفکنی . [ شاید = از مصدر شایستن به معنی شایسته و سزاوار / ساعد سیمین = دست و بازوی سپید و زیبا / پنجه با کسی کردن = کنایه از ستیز و نزاع کردن ، درافتادن با کسی ]

ننهد پای تا نبیند چای / هر که را چشم مصلحت بین است

هر کسی که چشم مصلحت بین داشته باشد ، تا جایی را نبیند به آنجا پای نمی گذارد . [ مصلحت = صلاح اندیش ]

مَثل زیرکان و چنبر عشق / طفلِ نادان و مارِ رنگین است

داستان خردمندان و اسیر شدگان در حلقۀ عشق مَثل داستان کودک نادانی است که ندانسته با ماری خوش خط و خال بازی می کند . [ زیرکان = عاقلان و دانایان / چنبر = حلقه و دایره ]

دردمند فراق سر ننهد / مگر آن شب که گور بالین است

عاشقی که درد جدایی به جان دارد نمی خوابد . مگر شبی که گور بستر و بالین باشد . یعنی تا زنده است خواب به چشمان او نمی آید . [ دردمند = دردکش ، رنجور و آزرده / سرنهادن = کنایه از خوابیدن ، آرام و قرار گرفتن ]

گریه گو بر هلاک من مکنید / که نه این نوبتِ نخستین است

به آشنایان بگو که برای هلاک شدن من اشک مریزید ، زیرا این اوّلین باری نیست که کسی در راه دلدادگی جان می سپارد .

لازم است احتمال چندین جَور / که محبّت هزار چندین است

تحمّل این مقدار ستم از یار ضروری است ، زیرا محبّت و عشق نسبت به او هزار بار بیش از مقدار ستمی است که روا می دارد . [ احتمال = بردباری ، تحمّل کردن ]

گر هزارم جواب تلخ دهی / اعتقاد من آنکه شیرین است

اگر هزاران بار به من جواب تلخ بدهی ، من بر این باورم که آن سخنان تلخ و آزار دهنده شیرین است .

مرد اگر شیر در کمند آرد / چون کمندش گرفت مسکین است

انسان اگر توانایی به دام انداختن شیر را هم داشه باشد ، هنگامی که به کمند افتاد و اسیر شد ، شخصی ناتوان است .

سعدیا ، تن به نیستی در ده / چاره با سخت بازوان این است

ای سعدی ، آمادۀ هلاک و نیستی باش ، زیرا درافتادن با معشوق توانا راهی جز این باقی نمی گذارد . [ نیستی = فنا و نابودی / تن در دادن = راضی شدن و پذیرفتن / سخت بازوان = توانایان و زورمندان ]

شرح و تفسیر غزل 84                     شرح و تفسیر غزل 86