آمدن زن کافر با طفل شیرخواره نزد رسول الله | شرح و تفسیر

هم از آن دِه ، یک زنی از کافران / سوی پیغمبر دوان شد ز امتحان

نیز از همان روستای غلامِ سیاه ، زنی از کافران شتابان و دوان به سویِ پیامبر (ص) آمد تا آن حضرت را امتحان کند .

پیشِ پیغمبر در آمد با خِمار / کودکی دو ماهه زن را بر کنا

آن زن در حالی که روسری بر سر داشت و یک کودکِ دو ماهه همراه آورده بود . به حضورِ پیامبر (ص) رسید . [ خِمار = در اصل به معنی هر چیزی است که چیزِ دیگری را می پوشاند امّا در عُرف ، اختصاص یافته است به روسری و مقنعۀ زنان ]

گفت کودک : سَلَّمَ اللهُ عَلَیک / یا رسول الله قَد جِئنا اِلَیک

کودکِ دو ماهه گفت : درودِ خدا بر تو باد ای رسولِ خدا ، ما نزدِ تو آمده ایم .

مادرش از خشم گفتش : هَی خَموش / کی ات افگند این شهادت را به گوش ؟

مادر آن کودک چنان خشمگین شد که به کودک گفت : هی پسر ساکت شو . چه کسی به تو این گواهی دادن را یاد داده است ؟

این کی ات آموخت ای طفلِ صغیر / که زبانت گشت در طفلی جَریر ؟

ای کودکِ شیرخواره ، چه کسی این جمله را به تو آموخته است که در سنِ کم ، زبان درازی کنی ؟ [ جَریر = تُند زبان ، گویا ]

گفت : حق آموخت ، آنگه جبرئیل / در بیان با جبرئیلم من رَسیل

آن کودک دو ماهه جواب داد : این کلام را در درجۀ اوّل حق تعالی به من آموخته و بعد از او جبرئیل یادم داده است . من در بیانِ این شهادت با جبرئیل همآواز هستم . [ رَسیل = همراه ، همآواز ]

گفت : کو ؟ گفتا که : بالای سَرَت / می نبینی ؟ کُن به بالا مَنظَرت

مادر از آن کودک سؤال کرد : جبرئیل کو و کجاست ؟ کودک جواب داد : بالاس سَرِ توست . مگر نمی بینی ؟ سرت را بلند کن تا او را ببینی .

ایستاده بر سَرِ تو جبرئیل / مر مرا گشته به صد گونه دلیل

جبرئیل بر سرِ تو ایستاده و تا کنون مرا صد بار راهنمایی کرده است .

گفت : می بینی تو ؟ گفتا که بلی / بر سَرَت تابان چو بَدری کاملی

مادر گفت : آیا تو جبرئیل را می بینی ؟ کودک گفت : آری می بینم . اینک بر بالای سَرت جبرئیل را مانندِ قرصِ کامل ماه می بینم . [ بَدر = ماه تمام ، ماه پُر ، ماه چهارده ، و این حالت نتیجه تابش مستقیم آفتاب به ماه است و ایّامِ بدر با روزهای پُری ماه ، از سیزده تا پانزدهم ماه است . ( فرهنگ اصطلاحات نجومی ، ص ۷۸ ) ]

می بیآموزد مرا وصفِ رسول / ز آن عُلُوَّم می رهاند زین سُفول

دوباره کودک گفت : توصیفِ پیامبر (ص) را جبرئیل به من آموخته است و بواسطۀ آن والایی ، مرا از این مراتبِ پَست نجات می دهد . [ سُفول = پستی ، حقارت ، فرومایگی ]

پس رسولش گفت : ای طفلِ رَضیع / چیست نامت ؟ باز گو و ، شو مُطیع

سپس پیامبر (ص) فرمود : ای طفلِ شیرخوار ، اسمِ تو چیست ؟ بگو و امرِ مرا اطاعت کن . [ رَضیع = طفل شیرخوار ]

گفت : نامم پیشِ حق ، عبدالعزیز / عبدِ عُزّی پیشِ این یک مشت حیز

کودک گفت : نامم در پیشگاهِ الهی ، عبدالعزیز ( = بندۀ خداوندِ عزیز ) است ، امّا نامم در نزدِ یک مشت آدمِ بی سر و پا یعنی بت پرستان ، عبد عزّی است . [ عُزّی = درختی بوده است که اعرابِ جاهلی غَطَفان آن را می پرستیدند و رسول خدا ، خالد بن ولید را مأمور می کند که آن بت را قطع کند ( مجمع البیان ، ج 9 ، ص 176 ، ذیل آیه 19 سورۀ نجم ) / حیز = نامرد و مُخَنّث ، اصل کلمۀ «حیز» به فارسی «هیز» است / مُخَنَّث = به معنی مردی است که حالات و اطوارِ زنان را داشته باشد . زن نما ، زن مانند ]

من ز عُزّی پاک و بیزار و بَری / حقِ آنکه دادت این پیغمبری

به حقِ آن ذاتِ الهی که این مقامِ پیامبری را به تو عطا فرمود ، من از پرستشِ بتِ عُزّی برائت می جویم . [ عُزّی ( زهره ) ، از بت های مشهور اعراب بود ]

کودکِ دو ماهه همچون ماهِ بَدر / درسِ بالغ گفته چون اصحابِ صدر

آن کودکِ دو ماهه همچون ماهِ شبِ چهارده می تابید و مانندِ عالمانِ کاملی که بر صدرِ مجالسِ درس می نشینند ، دروسی در کمال رسانی و بلوغ و پختگی می داد . [ درسِ بالغ = می تواند به معنی مردانِ کامل که به بلوغ روحی ( نه فقط جسمی ) رسیده اند نیز باشد ]

پس حَنوط آن دَم ز جَنّت در رسید / تا دماغِ طفل و ، مادر بو کشید

در همان لحظه بویِ عطرآگینِ بهشت برین به مشامِ کودک و مادرش رسید . [ حَنوط = شرح بیت 2817 دفتر سوم ]

هر دو می گفتند کز خوفِ سقوط / جان سپردن بِه ، بر این بویِ حَنوط

کودک و مادرش که از زایل شدن این بویِ بهشتی بیمناک بودند می گفتند : اگر به خاطر این بویِ بهشتی جان بدهیم بهتر است از اینکه آن را از دست بدهیم .

آن کسی را کِش مُعرّف حق بُوَد / جامد و نامیش صد صَدّق زند

کسی که مُعرّفِ او حضرن حق باشد ، جمادات و نباتات صد گونه او را تصدیق می کنند . [ اگر «صَدّق» را بدون تشدید «دال» بخوانیم ، معنی بیت می شود « کسی که معرف او حضرت حق باشد . جمادات و نباتات صد بار می گویند ، او در دعویش راست گفت » ( این وجه را اکبرآبادی اختیار کرده است ) ]

آن کسی را کِش خدا حافظ بُوَد / مرغ و ماهی مر وَرا حارِس شود

هر کسی را که خدا حفظ کند ، حتی مرغ و ماهی نیز از او حفاظت می کنند . [ حکایتی که در بخش بعد آمده در تبیین همین نکته است ]

شرح و تفسیر بخش قبل                    شرح و تفسیر بخش بعد