غزل شماره 164 دیوان غزلیات سعدی شیرازی / شرح و تفسیر

ای بوی آشنایی ، دانستم از کجایی / پیغام وصل جانان پیوند روح دارد

ای یاری که بوی آشنایی از تو به مشام می رسد ، دریافتم که از کجا وزیدن گرفته ای . آری ، پیام وصل جانان با روح عاشق پیوند دارد و او آن را به خوبی درمی یابد . [ جانان = معشوق و محبوب همچون جان عزیز / پیوند روح دارد = با روح پیوسته است و معنوی و روحانی است ]

سَودای عشق پختن عقلم نمی پسندد / فرمان عقل بُردن عشقم نمی گذارد

خیال عشق در سر پروراندن مورد پسند عقلم نیست و عشق هم نمی گذارد که از خواسته های عقل پیروی کنم . [ سودای عشق پختن = کنایه از خیال و آرزوی عشق در سر پروردن ]

باشد که خود به رحمت یاد آورند ما را / ورنه ، کدام قاصد پیغام ما گذارد ؟

امید است که محبوب خود از سر رحمت و شفقت از ما یادی کند . وگرنه ، کدام قاصد می تواند پیام ما را به وی رساند ؟ [ باشد که = امید است که / قاصد = پیام آور ، پیک / پیغام گذاردن = پیام رساندن ]

هم عارفان عاشق دانند حال مسکین / گر عارفی بنالد ، یا عاشقی بزارد

اگر عارفی ناله سر کند یا عاشقی زار بگرید ، فقط عارفان عاشق به احوال این مسکینان آگاهی می یابند . [ هم = قید تأکید است ، همانا / مسکین = درمانده و بیچاره / بزارد = ناله و زاری کند ]

زهرم چو نوشدارو از دستِ یارِ شیرین / بر دل خوش است ، نوشم بی او نمی گوارد

زهر از دست یارِ شیرین حرکات ، بر دلم خوش و دلنشین است . امّا نوش بی او برایم گوارا نیست . [ نوشدارو = پادزهر ، نام معجونی است که شیرین مزه و مفرّح قلب و مقوّی معده و دوایی است که دفع جمیع آلام و جراحت ها کند / یار شیرین = یار شیرین حرکات و زیبا / نوش = شهد و عسل ، هر چیز شیرین ]

پایی که برنیاید روزی به سنگ عشقی / گوییم جان ندارد ، یا دل نمی سپارد

اگر کسی در دوران زندگی خویش روزی پایش به سنگ عشق نخورد و عاشق نشود . به نظر ما یا زنده نیست یا درد عشق به جان ندارد تا دل سپارد . [ پای به سنگ برآمدن = کنایه از به بلا گرفتار شدن / دل سپردن = کنایه از عاشق شدن ]

مشغول عشق جانان گر عاشقی است صادق / در روز تیرباران باید که سَر نخارد

کسی که در عشق بازی جانان صادق است ، اگر تیر جفا و بلای عشق بر سرش ببارد ، نباید از پیش آن بگریزد بلکه باید آن را به جان بخرد . [ سر خاراندن = کنایه از بهانه و عذر آوردن ]

بی حاصل است یارا ، اوقات زندگانی / الّا دمی که یاری با همدمی برآرد

ای دوست ، روزهای زندگی جز لحظه هایی که یاری با همدمِ خویش با آن سرخوش بوده است ، حاصلی ندارد . [ اِلّا = حرف استثنا ، جر اینکه ، مگر ]

دانی چرا نشیند سعدی به کُنج خلوت ؟ / کز دست خوب رویان بیرون شدن نیارد

آیا می دانی که چرا سعدی به کنج خلوت می شد ؟ زیرا از دست زیبارویان نمی تواند بیرون رود . [ خلوت = عزلت و گوشه نشینی / خوب رویان = جمع خوب روی به معنی زیبارویان / یارستن = توانستن / بیرون شدن = کنایه از گریختن و رها شدن ]

شرح و تفسیر غزل 163                     شرح و تفسیر غزل 165