شرح و تفسیر غزل شماره 158 دیوان سعدی شیرازی

گر در میان خَلق پری وار بگذری / فریاد در نهاد بنی آدم اوفتد

اگر مثل پری در خیال مردم به گردش درآیی ، در نهاد آدمیان فریادی به پای خواهد شد . [ پری وار = مانند پری / پری = جنّ مؤنّث که موجودی است از عالَم غیر مرئی که با جمال خود انسان را می فریبد / نهاد = باطن ، دل و درون / بنی = پسران ، فرزندان ]

افتادۀ تو شد دلم ای دوست ، دست گیر / در پای مفکنش که چنین دلم کم اوفتد

ای دوست ، دلم در راه تو از پای درآمده ، از من دستگیری کن و دلم را زیر پای خویش میفکن ، زیرا چنین دلی کمتر یافت می شود . [ دست گیری کردن = نجات بخشیدن ، رهانیدن و رهایی دادن / کم اوفتادن = کم افتادن ، کم اتفاق افتادن ، کم به دست آمدن / افتاده = کنایه از بیچاره و درمانده ، عاشق و دلداده / در پای افکندن = کنایه از خوار و زبون داشتن ]

در رویت آن که تیغ نظر می کشد به جهل / مانند من به تیر بلا محکم اوفتد

آن کسی که از سر نادانی به رویت تیغ نگاه می کشد ، تیر بلا او را مثل من محکم از پای درمی آورد . [ نظر = نگاه ]

مَشکن دلم که حُقّۀ راز نهان توست / ترسم که راز در کف نامحرم اوفتد

دلم را که صندوقچۀ گوهر راز توست ، نشکن ، زیرا در آن صورت راز عشق تو بر ملا گشته ، به دست نااهلان می افتد . [ حُقّه = صندوقچۀ کوچکی که در آن جواهر نهند ، دُرج و قوطی / ترسیدن = مطمئن بودن و بیم داشتن / دل شکستن = کننایه از رنجانیدن و آزرده خاطر کردن ]

وقت است اگر بیایی و لب بر لبم نهی / چندم به جستجوی تو دم بر دم اوفتد ؟

اکنون فرصت مناسبی است که بیایی و لب بر لبم نهی و مرا به بوسه ای مهمان سازی ، آخر تا کی باید در جستجوی تو آه از پس آه از نهادم برآید . [ دم بر دم اوفتادن = تند نفس زدن و آه کشیدن ]

سعدی ، صبور باش بر این ریشِ دردناک / باشد که اتّفاق یکی مرهم اوفتد

ای سعدی ، بر این جراحت دردناک شکیبایی پیش گیر ، زیرا تواند بود که برای این زخم درونت مرهمی یافت شود .[ ریش = زخم و جراحت / باشد که = امید است که / اتّفاق اوفتادن = روی دادن ، صورت گرفتن / مرهم = دارویی که بر جراحت نهند ]

شرح و تفسیر غزل 157                     شرح و تفسیر غزل 159