یک لحظه بود این یا شبی کز عمرِ ما تاراج شد ؟ / ما همچنان لب بر لبی نابرگرفته کام را

این بخش از عُمر که به غارت رفت ، لحظه ای بود یا شبی که ما لب بر لب معشوق نهادیم و مجال برگرفتن کام نیافتیم ؟ ( هر چه بود شبی کوتاه و زودگذر بود ) . [ تاراج شدن = به غارت رفتن / همچنان = هنوز ، سعدی در اینجا شبِ وصل را که بسیار زود گذر است ، توصیف می کند / کام = مراد ، آرزو ]

هم تازه رویم هم خجل ، هم شادمان هم تنگدل / از عهده بیرون آمدن نتوانم این اِنعام را

هم گشاده روی و هم شرمسارم ، هم خوش دل و هم اندوهگین ، و به دلیل این تناقض عاشقانه نمی توانم از عهدۀ این همه لطف و بخشش بدر آیم . [ تازه رو = خوش رو و گشاده رو / از عهده چیزی بیرون آمدن = تاوان دادن ، کاری را بر حسب دلخواه انجام دادن ، بر انجام دادن کاری توانا شدن / انعام = نعمت دادن ]

گر پای بر فرقم نهی ، تشریفِ قربت می دهی / جز سَر نمی دانم نهادن عذرِ این اقدام را

اگر گام هایت را بر سرم نهی ، با این کار به من شرافت و افتخار خواهی بخشید و من برای تلافی و عذر خواهی از این لطف جز سر نهادن به پایت کاری نمی توانم کرد . [ تشریف = در زبان فارسی به معنی خلعت است که امرا و سلاطین به کسی دهند برای بزرگ گردانیدن او ( لغت نامه ) / تشریف دادن = مشرف کردن ، افتخار دادن ، تعبیری برای رفتن بزرگتر به خانه کهتر ( فرهنگ نامه شعری ) / دانستن = توانستن / اقدام = جمع قدم به معنی گام ها ]

چون بختِ نیک انجام را با ما به کلّی صلح شد / بگذار تا جان می دهد بَدگویِ بَدفرجام را

از آنجا که بختِ خوش پایان ، با ما یکسره از درِ صلح درآمده است . بگذار بدگویِ بدسرانجام در این درد بمیرد .

سعدی عَلَم شد در جهان ، صوفی و عامی گو بدان / ما بت پرستی می کنیم آنگه چنین اَصنام را

سعدی انگشت نمای جهانیان شد . بگذار صوفی و مردم عوام بدانند که او بت پرست است و چنین بت هایی را می پرستد . [ علم شدن = مشهور و معروف شدن ، انگشت نما گشتن / عامی = جاهل و بی سواد (لغت نامه) / اصنام = جمع صنم به معنی بت ها ]

صوفی = پیرو طریقت تصوّف ، در معنی این کلمه و چگونگی انتساب و اشتقاق آن ، اقوال ، مختلف و عقاید ، متفاوت است . عده ای آن را از صفا و عده ای از صوف ( = پشم ) به مناسبت پشمینه پوشی و عده ای سوفیای یونانی به معنی حکمت و عده ای از صفه و اصحاب صفه می دانند . ( فرهنگ اشعار حافظ )

مراد از صوفیان ، واصلان و کاملانند که در کلام مجید عبارت از ایشان به مقربان و سابقان کند . نه جماعتی که به مجردِ رسمی و مطلقِ اسمی از دیگران متمیّز و مخصوص باشند . چه هر که به درجۀ مقرّبانِ حضرت جلال و سابقان صفِ کمال رسید ، اکابر طریقت و ارباب حقیقت او را صوفی خوانند . خواه مترسّم بود به رسمِ صوفیه و خواه نه . و مشهور و معروف در میان مردم آن است که اسمِ صوفی بر کسی اطلاق کنند که مترسّم بود به رسمِ صوفیان ، و متلبّس به زیّ ایشان اگر اهلِ حقیقت بود و اگر نبود . ( مصباح الهدایه ، ج 4 ، به نقل از شرح اصطلاحات تصوّف )