شرح و تفسیر غزل شماره 134 دیوان سعدی شیرازی

هزار گونه غم از چپ و راست دامنگیر / هنوز در تک و پوی غمی دگر می گشت

در حالی که هزار غم و اندوه ، او را احاطه کرده بود و از سیر بازمی داشت ، باز هم در جست و جوی غمی دیگر بود . [ تک و پوی = جست و جو و تلاش / دامنگیر = کنایه از جدایی ناپذیر ، مزاحم ، گرفتارکننده ]

سرش مدام ز شور شراب عشق خراب / چو مست ، دایم از آن گِرد شور و شر می گشت

پیوسته سرش از وجد و نشاط بادۀ عشق مست بود و از آن روی مثل مست یکسره گِرد فتنه و آشوب می گشت . [ شور = وجد و هیجان ، غوغا / خراب = مست و بی خود / شور و شر = فتنه و فساد ]

چو بیدلان همه در کار عشق می آویخت / چو ابلهان همه از راه عقل برمی گشت

مثل دلباختگان همواره به کار عشق و عاشقی چنگ می زد و بدان می پرداخت و همانند انسان های نادان مرتّب از مسیر خود دور می شد . [ آویختن = چنگ زدن ، مشغول گشتن ، پیچیدن / بیدلان = کنایه از عاشقان و دلباختگان ]

ز بخت بی ره و آیین و پا و سر می زیست / ز  عشق ، بیدل و آرام و خواب و خَور می گشت

در اثر بخت بد راه گم کرده و سر از پای نشناخته زندگی می کرد و در اثر عشق ، ناآرام و بی خور و خواب به سر می برد . [ بخت = سعادت و اقبال / بی ره = بی راه ، بی شیوه و طریق ، راه گم کرده / بی آیین = بی دین و مذهب / بی سر و پا = آشفته و سرگردان ]

هزار بارش از این پند بیشتر دادم / که گِرد بیهده کم گرد و ، بیشتر می گشت

او را هزار بار بیشتر از اینکه اکنون پند می دهم نصیحت کردم که به کار بیهوده مشغول مباش و گِرد آن مگرد ، ولی بیشتر گِرد آن می گشت . [ بیهده = باطل و ناحق ]

به هر طریق که باشد نصیحتش مکنید / که او به قول نصیحت کنان بَتَر می گشت

او را با هزار شیوه ای که در نصیحت گری می شناسید ، نصیحت نکنید . زیرا او با سخنان ناصحان شیفته تر می گردد و بدتر می شود . [ بَتَر = مخفف بدتر ]

شرح و تفسیر غزل 133                     شرح و تفسیر غزل 135