گشت با عیسی یکی ابله رفیق / استخوان ها دید در حفرۀ عمیق

شخصی نادان با حضرت عیسی (ع) همراه و رفیق شد . ناگهان آن نادان مقداری استخوان در یک گودال دید .

گفت : ای همراه آن نامِ سَنی / که بدان آن مرده را زنده کنی

آن نادان به حضرت عیسی (ع) گفت : ای همراه آن اسم اعظم و عالی را که به وسیله آن مُردگان را زنده می کنی . [ سَنی = بلند و رفیع و عالی ]

نامِ سَنی : همان اسم اعظم است . که عوام بر این گمان اند که اگر این لفظ را حفظ کنند و به خاطر بسپرند و یا با خود حمل کنند . دعایشان مستجاب می گردد و حتی قدرت تصرف در عناصر طبیعت پیدا می کنند . و چنین معروف است که بر خاتم حضرت سلیمان (ع) نیز اسم اعظم نقش بسته بود . و او بدین خاطر بر قوای طبیعت حکم می راند . در مورد اسم اعظم و اینکه کدامیک از اسماءالله ، اعظم است اختلاف نظر وجود دارد . بعضی همه اسماء خدا را اسم اعظم دانسته اند . و برخی ، اسم الله ، حی ، قیوم ، باطن و … را اسم اعظم می شمرند . ولی آنچه مسلم است این است که حفظ الفاظ و به خاطر سپردن چند اسم نمی تواند تأثیر حقیقی داشته باشد . چه قدرت تأثیر اسم اعظم و یا هر اسم از اسماءالله بستگی تام و تمامی به وصول به حقیقت آن اسم دارد آن هم نه وصول ذهنی و علمی ، بلکه وصول عینی و تحققی . این امر با تهذیب نفس و ریاضت و مداومت بر ذکر حق حاصل می شود که لازمۀ آن سفر کردن از وجودِ موهوم و سرای خودبینی و منی است . وقتی چنین حالتی برای کسی پیدا شود . هر اسمی از اسماء الهی برای او در حکمِ اسمِ اعظم است و می تواند بدان نامِ مهین ، تصرفاتی در عالم کند . چنانچه شخصی به بایزید بسطامی گفت : اسم اعظم کدام است ؟ جواب داد : تو اسم اصغر به من بنمای تا من اسم اعظم به تو بنمایم . میبدی گوید : اسم اعظم در غایت خفاست و اطلاع بر آن بر صفاست . ( رجوع کنید ، اصطلاحات الصوفیه ، ص 8 و فرهنگ لغات و اصطلاحات و تعبیرات عرفانی ، ص 43 ) .

مر مرا آموز تا احسان کنم / استخوان ها را بدان با جان کنم

اینک آن اسم اعظم را به من نیز بیاموز ، تا مُردگان را از روی احسان خویش زنده کنم و به آنها جان بخشم .

گفت : خامش کن که این کارِ تو نیست / لایقِ انفاس و گفتار تو نیست

حضرت عیسی (ع) به آن نادان گفت : ساکت شو که این کار ، کارِ تو نیست . تو دارای این دَمِ مسیحایی و گفتار حق نیستی که بتوانی چنین کاری کنی .

کآن نَفَس خواهد ز باران پاک تر / وز فرشته در روش درّاک تر

زیرا برای آموختن اسم اعظم ، نَفَسی پاکتر از باران لطیف ، لازم است . و کسی :ه آن را یاد گیرد باید درک و فهمش از فرشتگان هم بالاتر باشد .

عُمرها بایست تا دَم پاک شُد / تا امینِ مخزنِ اَفلاک شد

مدت های مدید و زمان های بس طویل لازم است تا شخص ، نَفَسش پاک شود و به مقامی رسد که محرم گنجینه اسرار آسمان گردد .

خود گرفتی این عصا در دستِ راست / دست را دستانِ موسی از کجاست ؟

گیرم که تو این عصا را در دستانت ، محکم بگیری . یعنی فرض کنیم که تو چوبدستی حضرت موسی (ع) را به دست آوری . حالا رازِ دستان حضرت موسی (ع) را از کجا می آوری ؟ یعنی نیرو و قدرت معنوی او را از کجا حاصل می کنی ؟ [ پس تنها صورت اسم اعظم و فسون حضرت مسیح (ع) و و یا چوبدستی موسی (ع) را به دست گرفتن سودی به حال تو ندارد . ]

گفت : اگر من نیستم اسرار خوان / هم تو برخوان نام را بر استخوان

آن نادان به حضرت عیسی (ع) گفت : اینک که من نمی توانم اسرار را بخوانم . پس تو خود نامِ شریف اعظم را بر استخوان مُرده بخوان تا زنده شود .

گفت عیسی : یارب این اسرار چیست ؟ / میلِ این ابله در این بیگار چیست ؟

حضرت عیس (ع) با شگفتی به حق تعالی عرضه داشت . ای پروردگارم ، این دیپر چه اسراری است ؟ دلیل میل و خواهش این نادان نسبت به کارِ پُر رنج و تَعَب چیست ؟

چون غمِ خود نیست این بیمار را ؟ / چون غمِ جان نیست این مُردار را ؟

این بیمار چرا غمَ خود را نمی خورد . چرا این مُردار در غمِ حان خود نیست ؟ در حالی که مناسب این است که به فکر بیماری باطنی خود باشد و تقاضا کند که به دلِ مُرده اش حیات بخشم .

مُردۀ خود را رها کرده ست او / مُردۀ بیگانه را جوید رفو

این نادان در اندیشه وجود بیمار خود نیست . یعنی خود را که یک مُرده متحرک است رها کرده و به فکر زنده کردن مُرده دیگران است . [ قلب و روح شخص بَدکار بر اثر زنگار معاصی ، پژمرده و پریشان می گردد و در حکم مرده ای بی جان می شود . در این وقت باید به کلمات حیات بخش راهبران کامل و مرشدان واصل گوشِ هوش سپارد و تباهی های روحی و اخلاقی خود را به دَمِ مسیحایی آنان بزداید و قلب و روح را جانی تازه دهد . ولی از روی جهل و غفلت در پی تربیت معنوی خود برنمی آید و از آن راهبران ، کارهای خارق عادت طلب می کند و که این هم به شهادت قرآن کریم بهانه و میلی است سخیف . چنانکه گمراهان لجوج همواره از انبیاء تقاضای انجام اموری از این قبیل داشته اند . هر چند انبیاء و اولیاء به اقتضای مقام ، معجزات و کراماتی از خود نشان می دادند . ولی معجزه اصلی آنان تربیت و اصلاح انسان ها بوده است . چه آنها نیامده اند که برای خلق ، نمایش های خارق العاده انجام دهند . انبیاء و اولیاء مصلحان و مربّیانِ جوامع بشری هستند . رفو = دوخنم پارگی جامه یا فرش به طوری که جای دوختن آن به سادگی دیده نشود ]

گفت حق : ادبارگر ، ادبارجوست / خارِ روییده جزایِ کِشتِ اوست

حق تعالی به عیسی گفت : آدمِ بدبخت و پشت کننده به حق ، هیچوقت کاری نمی کند که او را به سرمنزلِ سعادت برساند . بلکه همواره در صدد است که هر چه بیشتر به سوی بدبختی و اعراض خود از حقیقت پیش برود . یعنی همیشه در پی اِعراض بیشتر از حق است . چنانکه خارِ تیز و برّانی که اینک از تبه کاری های او روییده ، نتیجۀ تخمی است که خود کاشته است . [ این بیت و بیت بعدی ناظر بر مسئله جواب عمل است . هر کسی نتیجه اعمال خود را می بیند / بیت 215 دفتر اوّل در بیان همین مطلب است ]

آنکه تخمِ خار کارد در جهان / هان هان او را مجو در گلستان

برای مثال ، کسی که در این دنیا تخمِ خار بکارد یقین داشته باش که نباید او را در گلستان جستجو کنی . بلکه او در انبوه خارهای روییده از اعمال خویش محاصره می شود .

گر گُلی گیرد به کف ، خاری شود / ور سویِ یاری رود ، ماری شود

آن آدم تبه کار حتی اگر گُلی را به دست گیرد . آن گُل فوراََ به خار تبدیل می شود و اگر به یاری دل ببندد آن یار ، مارِ او شود . [ زیرا باطنش سیاه و گمراه است و کرامات و کمالات اولیاء و انبیاء را فقط برای دنیا می خواهد . علم و فضل و سایر کمالات را برای تهذیب نَفس نمی خواهد بلکه برای نمایش دادن و به رخِ این و آن کشیدن طلب می کند . بنابراین چون نیت و قصد مطلوبی ندارد اگر به این کرامات دست یازد مردم را گمراه می کند ]

کیمیایِ زهر و مارست آن شَقی / بر خلافِ کیمیای متّقی

کیمیای انسان تبه کار و حق ستیز ، همه چیز را به زهر و مار تبدیل می کند . و حال آنکه کیمیای شخصِ نیکوکار درست بر خلاف آن کیمیای دیگر است . [ خاصیت کیمیا این است که عنصری کم ارزش را به ماده ای قیمتی تبدیل می کند ولی گاه خلاف آن نیز می شود . یعنی عنصری قیمتی را تباه و بی ارزش می سازد . حق ستیزان ، امکانات و نعمت های الهی را در جهت تباهی بکار می گیرند . مثلاََ اگر علم و فضلی به دست آرند . این را وسیله شرارت و گمراهی مردم می سازند . ولی پرهیزکاران ، علم و فضل خود را در جهت اصلاح نفوس بکار می گیرند . شقی = بدبخت . کیمیا = شرح بیت 516 دفتر اول ]