غزل شماره 95 دیوان خواجه حافظ شیرازی | شرح و تفسیر

پس از چندین شکیبایی شبی یارب توان دیدن / که شمعِ دیده افروزیم در محرابِ ابرویت

بعد از این همه صبوری ، ممکن می شود شبی شمعِ دیده را در ابروان مشابه محرابت روشن سازیم یعنی بعد از این همه جور و جفایت ، شبی دیدارِ وصالت میسر می گردد . [ شکیبایی = صبوری / توان دید = آیا دیدن ممکن می شود / افروزیم = روشن نماییم ]

سوادِ لوحِ بینش را عزیز از بهرِ آن دارم / که جان را نسخۀ باشد ز لوحِ خالِ هندویت

مردمک سیاهِ چشمم را از آن جهت عزیز می دارم یعنی در چشمم حفظش می کنم که از نقشِ خالِ هندیت برای جان یک مثال و یک نسخه باشد . [ سواد = سیاهی ، مقابل بیاض به معنی سفیدی / لوح = تخته / بینش = دیدن ]

مردمک را به خال تشبیه می کند و می گوید : چون مردمک چشمم به خالِ تو شباهت دارد . به همین جهت در چشمم به عنوان یادگار حفظش می کنم .

تو گر خواهی که جاویدان جهان یکسر بیارایی / صبا را گو که بردارد زمانی بُرقع از رویت

اگر می خواهی که جهان را دفعتاََ آرایش دهی و مزین نمایی . به صبا بگو زمانی روبند را از رویت بلند کند که تمام عالَم از پرتو رویت مزین و منور گردد . زیرا روی تو نورِ محض است و به هر جا که اشعه اش بیفتد ، آنجا را منور و مزین کند . [ جاویدان = ابدی / یکسر = یک دفعه / بیارایی = آرایش و تزیین کنی / برقع = روبند ]

وگر رسمِ فنا خواهی که از عالَم براندازی / برافشان تا فرو ریزد هزاران جان ز هر مویت

اگر می خواهی که رسم و قانون فنا را از جهان بر چینی و یا از بین ببری ، زلف و گیسویت را تکان بده تا از هر مویش چندین هزار جان بریزد . یعنی اجسام و اشباح از عالم بر طرف می شود امّا ارواخ پاک همیشه باقی می مانند زیرا ارواح خود باقی ابدی اند و فانی نمی شوند . [ برافشان = تکان بده / براندازی = برچینی و از بین ببری / ریزد = ریخته شود ]

– اگر در ادیشه آنی که نشانِ نابودی را در جهان از ریشه برکنی ، گیسوی خود را پریشان کن تا جان های عاشقانِ زنده دل فرو ریزد و رسمِ فنا را از عالم براندازد . ( شرح حافظ دکتر خطیب رهبر )

من و بادِ صبا مسکین دو سرگردانِ بی حاصل / من از افسونِ چشمت مست و او از بویِ گیسویت

منِ مسکین و بادِ صباِ مسکین ، دو بی حاصلِ سرگردانیم . من از سِحرِ چشمت مستم و صبا از بوی گیسویت مست است . همانطور که در مسکینی شریکیم در مستانگی هم شریک هستیم .

زهی همّت که حافظ را راست از دنیی و از عقبی / نیامد هیچ در چشمش بجز حاکِ سرِ کویت

 همّتِ حافظ عجب همّتی است یعنی چه همّتِ بلندی حافظ دارد که از هر دو جهان یعنی دنیا و آخرت غیر از غبارِ کوی تو هیچ چیز در نظرش ارزش و بهایی ندارد .

شرح و تفسیر غزل 94                     شرح و تفسیر غزل 96