غزل شماره 172 دیوان غزلیات سعدی شیرازی / شرح و تفسیر

چه کار اندر بهشت آن مدّعی را / که میل امروز با حوری ندارد ؟

آن لاف زنی که امروز و در دوران حیات خویش به معشوق حوروش عشق نمی ورزد ، فردا به بهشت که جایگاه حوران است ، نخواهد رفت . [ مدّعی = ادعا کننده و لاف زن و کسی که دعوی هنر و عشق کند ولی کم مایه و دروغگوست / حوری = زیبارویی که موی و چشمی سیاه و پوستی سفید دارد و یا زیبا چشمی که سیاهی چشمان او کاملاََ سیاه و سفیدی آن کاملاََ سفید باشد / امروز = کنایه از این دنیا ]

چه ذوق از ذکر پیدا آید آن را / که پنهان شوق مذکوری ندارد ؟

آن کسی که در نهان اشتیاقی برای دیدن معشوق ندارد ، از ذکر نام یار و محبوب چه لذّتی درمی یابد ؟ [ ذوق = نشاط و شادی / ذکر = یاد ، دعا ، کلماتی که مرشد به سالک می آموزد و او موظف است که همیشه در زیر لب تکرار نماید / شوق = اشتیاق و آرزومندی و آن جَستن دل است برای دیدن معشوق ، در نزد عارفان آتشی است که خداوند در دل اولیای خود قرار می دهد / مذکور = کنایه از معشوق و محبوب ]

میان عارفان صاحب نظر نیست / که خاطر پیش منظوری ندارد

آن کسی که دل به معشوقی سپرده باشد ، در میان عارفان ، صاحب دل شناخته نمی شود .[ عارفان = دانایان و شناسندگان / صاحب نظر = روشن دل و آگاه ، آن که به چشم دل در کارها نگرد / خاطر = فکر و اندیشه ، دل ]

اگر سیمرغی اندر دام زلفی / بمانَد ، تابِ عصفوری ندارد

اگر پرنده ای قدرتمند چون سیمرغ اسیر دام زلف معشوق گردد . به اندازۀ گنجشکی تحمّل نتواند کرد . [ تاب = نیرو و توان / عصفور = گنجشک ]

طبیب ما یکی نامهربان است / که گویی هیچ رنجوری ندارد

طبیب ما نامهربانی است که گویی اصلاََ بیمار رنجوری ندارد . [ رنجور = بیمار ]

ولیکن چون عسل بشناخت سعدی / فغان از دست زنبوری ندارد

امّا وقتی سعدی عسل و شیرینی معشوق را شناخت و لذّت آن را دریافت ، دیگر از دست زنبور ملامتگر و نیش او آه و فغانی نخواهد کرد .

شرح و تتفسیر غزل 171                     شرح و تفسیر غزل 173