ملامت کردن اهل مسجد آن مهمان عاشق را | شرح و تفسیر در مرکز تخصصی شعر و عرفان دیدارجان
شاعر : مولانا جلال الدین محمد بلخی
کتاب : مثنوی معنوی
قالب شعر : مثنوی
آدرس شعر : مثنوی معنوی مولوی دفتر سوم ابیات 3938 تا 3959
نام حکایت : صفت آن مسجد که مهمان کش بود و آن عاشق مرگ جوی
بخش : 2 از 18 ( ملامت کردن اهل مسجد آن مهمان عاشق را )
در اطرافِ شهر ری مسجدی بود که ساکنان خود را می کشت . هر کس شب بدان مسجد درمی آمد همان شب از ترس در جا می مُرد و نقش بر زمین می شد . هیچکس از اهالی آن شهر جرأت نداشت مخصوصاََ در شب قدم بدان مسجدِ اسرارآمیز بگذارد . اندک اندک این مسجد آوازه ای در شهرهای مجاور به هم رسانید و مردم حومه و اطراف نیز از این مسجد بیمناک شده بودند . تا اینکه شبی از شب ها غریبی از راه می رسد و یکسر سراغِ آن مسجد را می گیرد . مردم از این کارِ عجیبِ او حیرت می کنند و …
متن کامل « حکایت صفت آن مسجد که مهمان کش بود و آن عاشق مرگ جوی » را در مرکز تخصصی شعر و عرفان مطالعه نمایید .
مردم از بابِ نصیحت و خیرخواهی به آن مهمانِ تازه وارد گفتند : در ای مسجد نخواب تا عزرائیل ، تو را مانندِ تفاله در هم نکوبد . [ کُسب = نخاله و تفالۀ هر دانه ای که روغنِ آن را می گیرند مانند دانۀ کنجد که به آن کنجاله هم می گویند ]
مردم به او گفتند : تو غریبی و از اوضاع و احوالِ اینجا بی خبری ، حقیقت این است که هر کس در این مسجد بخوابد باید قیدِ این دنیا را بزند . زیرا حتماََ خواهد مُرد .
این وضعیتِ مسجد ، امری اتفاقی نیست که گاهی پیش بیاید و گاهی پیش نیاید . بلکه این ماجرا بشورِ معمول اتفاق می افتد . ما و همه کسانی که شاهدِ این امر بوده ایم دارای عقل و فهم هستیم و آن را بارها دیده ایم . [ نُهی = جمع نُهیَة به معنی عقل / اصحاب نُهی = صاحبان عقل ]
تا به حال هر کس که در آن مسجد فقط یک شب اقامت کرده ، نیمه های شب زهرِ کُشنده مرگ را به او نوشانده اند . [ هَلاهِل = زهر کُشنده ]
تا کنون از یک نفر تا صد نفر را دیده ایم که شب واردِ این مسجد شده اند و صبح که شده جنازه شان روی زمین افتاده است . ما این ماجرا را خودمان با چشممان دیده ایم نه اینکه از کسی شنیده باشیم و یا تقلیداََ این حرف را زده باشیم .
پیامبر (ص) فرموده است : دین به معنی خیرخواهی است و خیرخواهی ضدِ خیانت است . [ اشاره به حدیث « دین یعنی خیرخواهی برای خدا و رسول خدا و کتابِ او و پیشوایان مسلمین و عمومِ مؤمنان » ( احادیث مثنوی ، ص 98 ) ]
نصیحت ، اِعمالِ خلوص و راستی در دوستی است . اگر دچارِ خیانت شوی ، خائن و مانندِ سگ ، آزار دهنده خواهی بود . [ سگ پوستی = کسی که در پوستِ سگ رفته باشد . در اینجا یعنی کسی که مانندِ سگ به این و آن حمله می کند و آزار می رساند ،
ما بی آنکه سوء نظری داشته باشیم و از راهِ خیرخواهی و دوستی ، راهنمایی ات می کنیم ، پس تو نباید از عقل و اعتدال رُخ برتابی .
آن عاشق به نصیحت کنندگان خود گفت : ای اندرزگویان ، من بی آنکه پشیمان شوم ، دیگر از این دنیا و این زندگی سیر شده ام .
من آدمی کاهل و بیکاره ام که دنبال دردِ سر می گردم . شما نباید از آدمِ بیکاره و کاهل ، انتظار رستگاری و درست راه رفتن را داشته باشید . [ آن عاشق وقتی می گوید : من تنبل و بیکاره ام . تنبلی و بیکارگی او به معنی مصطلح نیست بلکه منظور اینست که یک عاشقِ صادق نسبت به منافعِ شخصی خود و نفسانیات سعی و تلاشی ندارد . ]
این بیت و ابیات بعدی برای بیتِ قبل جنبۀ استدراک دارد زیرا ممکن است مستمع ، تنبلی عاشق را مانندِ تنبلی اهلِ نَفس و هوی گمان کند . پس می گوید : من از آن نوع تنبلی هایی نیستم که رزقِ خود را از دیگران تکدّی کنم بلکه من نسبت به مادّیات و مصالح دنیوی بی سعی و تلاشم و از خطر باکی ندارم و مرگِ جسمانی را طلب می کنم .
من از آن نوع آدم های تنبل هایی نیستم که با التماس از کسی پولی بگیرد بلکه از آن نوع تنبل هایی هستم که با چالاکی از پلِ دنیا می گذرد و بدان دل نمی بندد .
من از آن تنبل هایی نیستم که دَمِ درِ هر دکانی بایستد و بانگی بر زند و گدایی کند بلکه از آن نوع تنبل هایی هستم که از دنیا می جهد و می رهد و به معدنِ حقیقت نائل می شود .
مرگ برای من طعمِ شیرینی دارد و کوچیدن من از سرای دنیا آنقدر دلنشین است که گویی پرنده قفسِ خود را ترک می کند .
آن قفسی که در میانِ باغ قرار دارد ، پرنده درونِ آن از لابلای شبکه های قفس ، گلزار و درختزار را می بیند . [ عین باغ در = در میان باغ ]
آن پرندۀ محبوس از درونِ قفس می بیند که پرندگان آزاد ، دسته دسته می آیند و نغمه های آزادی از قفس را به زیبایی ترنّم می کنند . [ جَوق = دسته ، جماعت ]
آن پرندۀ محبوس که آن سبزه زار را تماشا می کند ، نه اشتهایی برای دانه خوردن دارد و نه اصلاََ صبر و قراری دارد .
آن مرغِ محبوس ، سرش را از هر سوراخِ قفس بیرون می کند تا به هر صورتی که شده زنجیر اسارت را از پای خود پاره کند و رها شود .
حالا که تمامِ جان و دل این پرندۀ محبوس در قفس ، متوجه بیرونِ قفس است . اگر تو بروی و درِ آن قفس را باز کنی چه حالی پیدا می کند ؟
این پرده از آن پرنده هایی نیست که در درونِ قفس گرفتار غم و افسردگی باشد و اطرافِ قفس ، گربه ها در انتظار بیرون آمدنش باشند . [ حال صاحب دلان مانندِ مردمان عاری از معنا نیست که از چنگالِ گربۀ مرگ ، اندوهناک باشند و از اینکه می خواهند قفسِ تن را ترک گویند لابه و زاری کنند ( جواهرالاسرار ، دفتر سوم ، ص 665 ) ]
آن پرنده ای که در قفس است و از بیرون آمدن از آن دچارِ ترس و اندوه است ، چگونه ممکن است که آرزوی بیرون آمدن از قفس کند ؟
آن پرنده می خواهد که برای رهایی خود از این وضعِ ناگوار علاوه بر آن قفسِ تنگی که که در حبس است ، صد قفسِ دیگر هم اطرافِ قفسِ خود داشته باشد . [ حَصَص = کمی موی سر ، کوتاهی موی سر ، در اینجا می منظور کنده شدن پر و بال پرنده است / حِصَص = جمع حِصّه است به معنی نصیب و قسمت ، یعنی پرنده می خواهد برای نجات از این نصیب ها و قسمت های نامطلوب ، صد قفس دیگر هم در اطراف قفسِ خود داشته باشند . ]
سرزمین ایران از دیرباز مهد تفکرات عرفانی بوده است . از این رو در طی قرون و اعصار ، نام آورانی بی شمار در عرصه عرفان و تصوف در دامن خود پرورش داده است . یکی از این بزرگان نام آور ، حضرت مولانا جلال الدین محمد بلخی است که به ملای روم و مولوی رومی آوازه یافته است . او در ششم ربیع الاول سال 604 هجری قمری در بلخ زاده شد . پدر او محمدحسین خطیبی است که به بهاءالدین ولد معروف شده است و نیز او را با لقب سلطان العلما یاد کرده اند . بهاء ولد از اکابر صوفیه و اعاظم عرفا بود و خرقه او به احمد غزالی می پیوست و در علم عرفان و …
متن کامل زندگینامه مولانا جلال الدین بلخی را در مرکز تخصصی شعر و عرفان مطالعه نمایید.
مثنوی معنوی کتابی تعلیمی و درسی در زمینه عرفان ، اصول تصوف ، اخلاق ، معارف و …است . مولانا بیشتر به خاطر همین کتاب شریف معروف شده است . مثنوی معنوی دریای ژرفی است که می توان در آن غواصی کرد و به انواع گوهرهای معنوی دست یافت با آنکه تا آن زمان کتابهای ارزشمند و گرانقدری نظیر منطق الطیر عطار نیشابوری و حدیقت الحقیقت سنائی و گلشن راز شبستری از مهمترین و عمیق ترین کتب عرفانی و صوفیانه به شمار می رفتند ولی با ظهور مثنوی معنوی مولانا و جامعیت و ظرافت و نکته های باریک و …
متن کامل معرفی جامع کتاب مثنوی معنوی مولوی را در مرکز تخصصی شعر و عرفان مطالعه نمایید.
منابع و مراجع :
1) ای عاشقان ای عاشقان امروز ماییم و شما / افتاده در غرقابه ای ، تا خود که داند آشنا…
1) هر آن ناظر که منظوری ندارد / چراغ دولتش نوری ندارد 2) چه کار اندر بهشت آن مدّعی را…
1) ای بادِ بی آرامِ ما ، با گُل بگو پیغام ما / که : ای گُل ، گُریز اندر…
1) مگر نسیم سَحر بوی یار من دارد / که راحت دل امّیدوار من دارد 2) به پای سرو درافتاده…
1) ای نوبهارِ عاشقان ، داری خبر از یارِ ما ؟ / ای از تو آبستن چمن ، و ای…
1) غلام آن سبک روحم که با ما سر گران دارد / جوابش تلخ و ، پنداری شِکر زیر زبان…